Είναι η ζωντανή ιστορία των Λειψών την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι μαρτυρίες του πολύτιμες. Συναντήσαμε τον Τάσο Χήρα και ξετυλίξαμε το κουβάρι των αναμνήσεών του.
-Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
-Το παλιό επίθετο της οικογένειας ήταν Κοσάρης με ρίζες από τη Χίο και τους Φούρνους. Ο παππούς μου είχε καΐκι και κάποτε εξαφανίστηκε, δεν μάθαμε ποτέ τι απέγινε. Έτσι έλεγαν ο τάδε είναι της χήρας και πέρασε στο σόι μας το επίθετο Χήρας.
Οι Λειψοί κατοικήθηκαν από μία κρητική οικογένεια φυγάδων επί τουρκοκρατίας που ζήτησαν άσυλο στο μοναστήρι της Πάτμου και από εκεί τους έστειλαν στο νησί. Η οικογένεια είχε και πέντε παλικάρια.
-Πώς ήταν οι Λειψοί πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;
-Το νησί εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ διαφορετικό σε σχέση με το σήμερα, τότε ήταν ένας πράσινος παράδεισος, είχε δάσος, όλοι είχαν αμπέλια, κατσίκια και γάλα. Εμείς είχαμε 6.000 – 7.000 κλίματα. Έτσι πείνα δεν ζήσαμε, προβλήματα υπήρχαν βέβαια και το βλέπαμε στα πρόσωπα των παιδιών που ήταν δυστυχισμένα. Επίσης υπήρχε και πολύ ψάρι στην περιοχή και στους Λειψούς και στους Αρκιούς και στο Αγαθονήσι που ψάρευαν κοπάδια κολιούς με δυναμίτη.
Δουλεύαμε τη γη και τη θάλασσα, στο αλώνι, στο αμπέλι, στην αλιεία, στα πηγάδια που βγάζαμε και κουβαλούσαμε το νερό. Βέβαια πρέπει να πούμε ότι υποχρεωτικά δίναμε εισφορά προμηθειών στους κατακτητές.
-Ποιά ήταν η παρουσία των Ιταλών στο νησι;
-Οι Ιταλοί ήταν από το 1912 στο νησί και ήταν δύο ειδών, οι μελανοχίτωνες φασίστες που ήταν σκληροί και οι άλλοι που δεν ήθελαν τον πόλεμο και τον έβλεπαν σαν αγγαρεία. Πολλοί από αυτούς ήταν βασιλικοί. Γενικά οι περισσότεροι ήταν καλοί και ήπιοι.
-Από το σχολείο τί θυμόσαστε;
-Στο σχολείο κάναμε ελληνικά το πρωί και ιταλικά το απόγευμα. Γυμνάσιο δεν πήγα γιατί έπρεπε να φορέσω το μαύρο πουκάμισο και μετά να πάω στον ιταλικό στρατό. Όμως είχα ένα Καλύμνιο καθηγητή τον Κουτρούλη, που οι Ιταλοί τον υποβίβασαν σε δημοδιδάσκαλο και η μάνα μου του έδινε φαγητό. Αυτός με βοήθησε πολύ κάνοντάς μου μαθήματα και ειδικά στα μαθηματικά είχα γίνει ατσίδας.
Γενικά από την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και μετά, δεν άλλαξε πολύ η ζωή μας. Για την Αλβανία έφυγαν να πολεμήσουν τρία ξαδέρφια μου, ο Νικόλαος Σπύρου, ο Στέφανος Μπαχάς και ο Ήσυχος Σπύρου.
Επίσης πήγε να πολεμήσει στο ελληνοαλβανικό μέτωπο αλλά όχι με τους Έλληνες, αλλά με τους Ιταλούς ένας φασίστας Έλληνας Λειψιώτης και άλλος ένας έμεινε εδώ και μας ρουφιάνευε. Πιό πολύ μας ταλαιπώρησαν οι Έλληνες φασίστες, παρά οι κατακτητές.
Οι Ιταλοί είχαν κάνει έργα στα Δωδεκάνησα και εκείνο τον καιρό είχαν αυξηθεί και τα κατσίκια μας, από 50 είχαν φτάσει τα 250.
-Πέρναγαν Αιγαιοπελαγίτες πρόσφυγες από τους Λειψούς;
-Έρχονταν στους Λειψούς Έλληνες πρόσφυγες από την Πάτμο, τη Λέρο και την Κάλυμνο, διανυκτέρευαν και συνέχιζαν το ταξίδι τους για Τουρκία και Μέση Ανατολή. Άλλες φορές άλλαζαν σκάφος και πληρώνοντας μπάρκαραν στο «Γκάγκαλη», έτσι λέγαμε το καΐκι και με καπετάνιο τον Καμίτση, συνέχιζαν το προσφυγικό τους ταξίδι. Μία φορά το προσφυγικό μπάρκο βγήκε όχι στην ακτή, αλλά σε ένα τούρκικο νησάκι. Ένας άνδρας ο Νικήτας που είχε και προβλήματα ακοής και μία κοπέλα βούτηξαν όταν ξημέρωσε για να πάνε στην ακτή να ειδοποιήσουν. Η κοπέλα τα κατάφερε, ο Νικήτας χάθηκε, δεν ξέρουμε αν πνίγηκε ή αν τον έφαγε ψάρι. Κάναμε συστάσεις στον καπετάνιο να προσέχει και να σιγουρεύεται που τους βγάζει.
Η Πάτμος και πιο πολύ η Κάλυμνος υπέφεραν από την πείνα.
-Από την κατοχή τί θυμόσαστε;
-Συχνά από τους Λειψούς βλέπαμε διάφορα, όπως για παράδειγμα από το κτήμα μου είδα τη μάχη της Λέρου. Είδα αλεξιπτωτιστές να πέφτουν, τορπιλακάτους και αποβατικά, πολλοί σκοτώθηκαν σε βραχώδεις ακτές της Λέρου. Την άλλη μέρα η Λέρος είχε πέσει και έφτασε ένα καΐκι με Εγγλέζους και ιερολοχίτες, περίπου 80 άτομα, που κρύφτηκαν για να συνεχίσουν το βράδυ το ταξίδι τους για τη Μέση Ανατολή. Ήθελαν ησυχία γιατί από τους συνεχείς βομβαρδισμούς είχαν πάθει σοκ.
Τους πήγαμε πίτες που ετοίμασε η μητέρα μου και κρασί, είχαν μείνει κρυμμένοι για να μην εντοπιστούν τη μέρα από αεροπλάνα. Φεύγοντας τους έπεσε ένα όπλο στη θάλασσα, που βούτηξα την άλλη μέρα και το πήρα.
Είχα δει και βομβαρδισμούς καραβιών από τους Γερμανούς, ένα από αυτά το ιταλικό πλοίο «Βόλτα» με πολλά εφόδια για να μην βουλιάξει «κάθησε» πάνω στα Ασπρονήσια, ένα άλλο δεν το πέτυχαν και έφυγε. Εμείς είχαμε κρυφτεί στα δάση όσο οι Γερμανοί βομβάρδιζαν.
Είχαμε μία δασκάλα, που με σύνδεσμό της έναν Λεριό, έστελνε μηνύματα στους Εγγλέζους κρυμμένα μέσα σε σωληνάρια, μπουκάλια κλπ. Αυτά τα προωθούσαν στους κομάντος.
– Ποιά ήταν η παρουσία των Εγγλέζων στην περιοχή;
-Οι Εγγλέζοι με Έλληνες συνεργάτες τους, μας έφερναν κρυφά τρόφιμα όπως μπισκότα, κορν μπήφ, αρακά, γαλέτες, κλπ Τα καΐκια κρύβονταν με δίχτυα παραλλαγής στο νησάκι Αγρελούσα κοντά στους Αρκιούς.
Σε ένα ξεφόρτωμα από δύο καΐκια στο νησάκι Εριφούσα, ξέφυγαν κάποια κιβώτια και έπεσαν στη θάλασσα, τα οποία εντόπισαν και μάζεψαν ψαράδες. Τα άλλα τρόφιμα τα κρύψαμε στο δάσος για να ειδοποιήσουμε τον κόσμο να πάει να τα πάρει. Ο κόσμος είχε ειδοποιηθεί από τους ψαράδες και αντί να πούμε εμείς κάτι, κάναμε τους ανήξερους και πήγαμε μαζί. Βοηθήσαμε τους πιο αδύναμους να φορτώσουν τα ζώα με τρόφιμα, ενώ βοήθησαν και οι Ιταλοί, αυτοί που ήταν καλοί.
Όταν το έμαθαν οι Γερμανοί, ήρθαν από την Πάτμο μας συγκέντρωσαν στη δασκάλα και γύρευαν να μάθουν πώς βρέθηκαν τα εγγλέζικα τρόφιμα, αν τα πέταξαν από αεροπλάνο, ή αν τα έβγαλαν με σκάφος. Μας είχαν προδώσει οι δύο Έλληνες φασίστες, αυτός που πολέμησε με τους Ιταλούς στην Αλβανία και ο άλλος που είχε μείνει στους Λειψούς.
Εμείς τους κεράσαμε κρασί και τους κουτσομεθύσαμε και αυτοί δεν ήταν ιδιαίτερα σκληροί, αφού μας έλεγαν «σας τα πετάνε οι Εγγλέζοι για να τους αγαπήσετε». Δεν κακοποίησαν κανέναν, ήταν από τις καλές περιπτώσεις Γερμανών.
Από τους Ιταλούς φασίστες όμως αντιμετωπίζαμε ξύλο και φυλακές, είχαν χτυπήσει τον αδελφό μου για να μαρτυρήσει τους Εγγλέζους, τον είχαν και στη φυλακή σε Λέρο και Κω.
-Κάποιο άλλο περιστατικό;
-Στο νησί ήρθε ένας Γιώργος Καλαϊζάκης, ήταν ψεύτικο όνομα είχε φύγει από την Ελλάδα γιατί με άλλον ένα είχαν κλέψει τράπεζα και κρύφτηκαν στην ιταλοκρατούμενη Λέρο, τους Αρκιούς και τους Λειψούς. Ήξερε ιταλικά και αγγλικά, η καταγωγή του ήταν από το Τσιρίγο – Κύθηρα.
Είχε σχέσεις και με τους Ιταλούς και με τους Εγγλέζους και γενικά δεν έβλαψε, αλλά βοήθησε τον τοπικό πληθυσμό. Έφυγε για τη Μέση Ανατολή και είχε δύο σκάφη που επιτάχτηκαν από τους Εγγλέζους. Φόρτωσε την ιταλική αστυνομία των Λειψών που ήθελε να διαφύγει και τους πήγε στη Μ. Ανατολή.
Τότε εμείς λεηλατήσαμε το αστυνομικό τμήμα των Ιταλών, εγώ πρόλαβα να πάρω μία κασέλα η οποία δυστυχώς είχε μέσα μόνο καπέλα με φτερά και φέσια με φούντες. Τα κράτησα για τις Απόκριες.
-Μετά την ιταλική αποχώρηση τι συνέβη;
-Όταν το έμαθαν οι Ιταλοί έφεραν άλλη αστυνομική φρουρά και μαζί τους και δύο Γερμανούς.
Σε επικοινωνία με εμάς, Εγγλέζοι κομάντος που ήρθαν με βάρκα που η μηχανή της είχε σιγαστήρα, κύκλωσαν το αστυνομικό τμήμα. Παραδόθηκαν οι Ιταλοί και ο ένας Γερμανός. Ο άλλος το έσκασε, πηδώντας από μία μάντρα πήγε στο μοναστήρι, ζήτησε άσυλο, τον περιέθαλψαν και μετά πήγε στη Λέρο.
Για την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης, ένας Εγγλέζος έβγαλε ένα πουγγί και μας έδωσε πέντε χρυσές λίρες.
Μία άλλη φορά δύο Γερμανοί πήγαν και παραδόθηκαν στους Ιταλούς επειδή ένοιωθαν ότι έχαναν τον πόλεμο, οι Ιταλοί θα έφευγαν για απέναντι και ήθελαν να πάνε μαζί τους. Πράγματι όλους μαζί τους πήραν οι Εγγλέζοι. Είχαμε πάει και εμείς με όπλα εκεί. Ήταν το λιμανάκι στη Χοχλαχούρα.
-Γενικά πώς φέρονταν οι Γερμανοί, όταν έρχονταν;
-Μία φορά οι Γερμανοί ήρθαν στο νησί πήραν ένα μοσχάρι (ήταν του πατέρα μου που τους είχε αντιμιλήσει) και το έβρασαν για να πιούν και το ζωμό και πήγα και τους απείλησα γιατί η Κομαντατούρ στη Λέρο θα τους τιμωρούσε αυστηρά για τη ζωοκλοπή. Αυτοί φοβήθηκαν και με καλόπιασαν δίνοντάς μου κομπόστες, χόρτα, κλπ. Τα πήγα και τα ρίξαμε στα γουρούνια.
Σημαντικό περιστατικό ήταν ότι υπήρχε ο καπετάν Τρομάρας συνεργάτης των Γερμανών, από την Πάτρα φιλογερμανός, που σε μία βάφτιση στον Κάμπο στην Πάτμο, εκεί που τα έπινε, τον έπιασαν για να τον δώσουν στους αντάρτες στη Σάμο. Τον βούτηξε ο Θεολόγης Γαμπιεράκης και πήγε να τον μεταφέρει με καΐκι ο Μήτσος ο Γρύλλης, που όμως επειδή τον έβριζε συνέχεια, θύμωσε και τον σκότωσε. Αυτό δυσαρέστησε – θύμωσε τους αντάρτες, που ήλπιζαν να του πάρουν πληροφορίες.
-Μετά τον πόλεμο τί έγινε;
-Μετά τον πόλεμο και μέχρι την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, στο νησί υπήρχε ένα αστυνομικό σώμα από Έλληνες και Κύπριους, εμείς τους λέγαμε Μπιεμέδες και γενικά μας χτυπούσαν πολύ, έπεφτε πολύ ξύλο, κρατούσαν και γκλομπ. Πληρώνονταν από εγγλέζικο κονδύλι.
Μία νύχτα τους στριμώξαμε σε ένα καφενείο και έφαγαν πολύ ξύλο. Θυμάμαι και ονόματα χωροφυλάκων Τσίφτης και Λουλουργάς. Την άλλη μέρα με έπιασαν δύο από αυτούς και με χτύπησαν μέχρι που μάτωσα. Τους είπα άνανδρους και αν τολμούσαν ας μου άφηναν έστω το ένα χέρι ελεύθερο.
Ένας από αυτούς ο Διαμαντούρος, μετά τον πόλεμο έγινε χτίστης. Μία μέρα τον πήρε ο εργολάβος Σαράντης Πουλής (μου είχε χτίσει το φούρνο) και ήρθαν στους Λειψούς για να χτίσουν σπίτια των αδελφών μου. Μόλις έμαθε σε ποιανού σπίτια θα δούλευε έφυγε τρέχοντας, ίσως και με το ίδιο καΐκι. Στη μεταπολεμική περίοδο έφυγα για 47 χρόνια στην Αυστραλία και συγκεκριμένα στην Τασμανία.
Συνέντευξη: Nάσος Μπράτσος
σημείωση του συντάκτη: ο αναφερόμενος σαν καπετάν Τρομάρας πρέπει να είναι ο ίδιος που στην Ικαρία αναφέρεται σαν καπετάν Κώστας, κατ’ άλλους ελληνομαθής γκεσταπίτης, κατ’ άλλους Έλληνας που τρομοκρατούσε και κακοποιούσε κόσμο, πλιατσικολογούσε και με στολίσκο κυνηγούσε τα «κουρσάρικα», δηλαδή τα καΐκια που εξυπηρετούσαν αποστολές των συμμάχων και της αντίστασης. Είτε Γερμανός, είτε δοσίλογος, στις σχετικές μαρτυρίες καταγράφεται η ίδια πρακτική που ακολουθούσε και το ίδιο τέλος στην Πάτμο, παρά τις αλλαγές στο όνομα.
Διαβάστε στο ert.gr
Κυριακή 2 Απρίλη: Πρόσφυγας ενός έτους το 1942: Ο Γιώργος Τουρβάς από την Ικαρία στο Λίβανο
Δευτέρα 3 Απρίλη: Γιάννης Φουντούλης: Πρόσφυγας στο Souq El Gharb του Λιβάνου το 1941- 1945
Τρίτη 4 Απρίλη: Η Πάτμος θα τιμήσει τους ήρωές της
Τετάρτη 5 Απρίλη: Άννα Ρακατζή – Λεφέ: Η προσφυγική διαδρομή του 1942 – 1945 σε Τουρκία – Συρία – Μ.Ανατολή
Πέμπτη 6 Απρίλη: Ο Γιάννης Ταμβακλής και το «Οδοιπορικό στη Μέση Ανατολή 1941-1945»
Παρασκευή 7 Απρίλη: «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι» – Ο Γιάννης Μακριδάκης στο ert.gr
Σάββατο 8 Απρίλη: Αντώνης Βεζυρόπουλος ο «κοντραμπατζής» της Αντίστασης στο Νότιο Αιγαίο
Όλες οι προηγούμενες αναρτήσεις του αφιερώματος, συγκεντρωτικά στο τέλος της ανάρτησης: Aναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr
