Από τα πρόσωπα που συμμετείχαν σε διάφορες φάσεις της κοινωνικής ζωής της Ραφήνας τις τελευταίες δεκαετίες, είναι ο Δημήτρης Μακρής, που υπηρέτησε από θεσμικές θέσεις και το συνδικαλισμό και την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μελετητής της τοπικής ιστορίας έχει ήδη γράψει βιβλία και έχει δημοσιεύσει μελέτες για αρκετές θεματικές. Τον συναντήσαμε στη Ραφήνα και συνομιλήσαμε μαζί του, με επίκεντρο την ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος στην περιοχή.
-Πως συγκροτήθηκε ο κλάδος των λιγνιτωρύχων στην περιοχή;
-To 1915 στα λιγνιτωρυχεία του Σκαλιστήρη στην Κύμη Ευβοίας, είχαν γίνει απολύσεις λόγω συνδικαλιστικής δράσης και έτσι αρκετοί έμπειροι συνδικαλιστές ήρθαν στην περιοχή της Ραφήνας στο λιγνιτωρυχεία του Γρώμαν. Επίσης το 1916 είχαμε την αιματηρή εξέγερση των λιγνιτωρύχων στη Σέριφο, που διεκδικούσαν να εφαρμοστεί το 8ωρο (ο νόμος υπήρχε ήδη τρΪα χρόνια αλλά δεν εφαρμόζονταν).
Έτσι μετά από τα γεγονότα, περίπου στο 1920 είχαμε την έλευση στη Ραφήνα λιγνιτωρύχων από τη Σέριφο, που ήταν έμπειροι στο συνδικαλισμό όπως και οι Κουμιώτες που είχαν ήδη έρθει και έτσι έγινε ένα γερό κράμα εργατικού συνδικαλισμού.
Όλοι αυτοί αρχικά έμεναν στη διασταύρωση Ραφήνας και ίδρυσαν το συνεταιρισμό αστέγων και ακτημόνων διασταύρωσης Ραφήνας. Στην αρχή έμεναν σε λαγούμια και σε καλύβες που έμοιαζαν με τις καλύβες των Σαρακατσάνων. Από το 1930 αρχίζουν να αγοράζουν γη από την Ιερά Μονή Πεντέλης και να χτίζουν σπίτια.
Η χρονιά που ήταν σημαντική για την εξέλιξη της περιοχής ήταν το 1957. Τότε ιδρύεται δημοτικό σχολείο στην περιοχή που έμεναν οι λιγνιτωρύχοι, κλείνει το σανατόρια, 22 εργάτες σώθηκαν λόγω της εμπειρίας τους από ατύχημα μέσα στις στοές, εντάσσονται στο ΙΚΑ οι λιγνιτωρύχοι που μέχρι τότε ήταν στο ταμείο μεταλλευτών, διαμορφώνουν χώρο και φτιάχνουν το γήπεδο της Θύελλας Ραφήνας, της ποδοσφαιρικής ομάδας των λιγνιτωρύχων. Όλα τα παραπάνω έγιναν με πολύ προσωπική εργασία. Επίσης με αγώνες των λιγνιτωρύχων ήρθε το 1957 η ΔΕΗ, μέχρι τότε είχαμε λάμπες ασετυλίνης και το λιμάνι της Ραφήνας ρεύμα από γεννήτρια ενός παγοποιείου.
-Υπήρξαν σημαντικοί εργατικοί αγώνες στην περιοχή;
-Στην κατοχή το γεγονός ότι ήταν απολύτως εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και οι Γερμανοί είχαν ανάγκη το λιγνίτη τους βοήθησε. Έκαναν απεργία πείνας μέσα στις στοές, όπου οι Γερμανοί φοβόντουσαν να μπουν. Εξαιρέθηκαν της υποχρεωτικής εργασίας για την κατασκευή του γερμανικού οχυρού της Ραφήνας, πρωτοστάτησαν στην αντίσταση μπαίνοντας στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (ήταν σχεδόν το 100% οργανωμένοι, μόνο 4-5 ήταν οι συνεργάτες των Γερμανών που άλλοι στη λήξη του πολέμου έφυγαν μαζί τους και άλλοι εξαφανίστηκαν από την περιοχή), οργανώνοντας συσσίτια στη Ραφήνα και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη από το σανατόριο. Πήραν μέρος στις μεγάλες κινητοποιήσεις ενάντια στην πολιτική επιστράτευση πηγαίνοντας με τα πόδια στην Αθήνα και με το λάβαρο του σωματείου και γύρισαν με τα πόδια.
Μάλιστα υπήρξε περιστατικό που ποδηλάτης λιγνιτωρύχος μετέφερε μηνύματα στον ΕΛΑΣ, τα οποία έφαγε όταν έπεσε σε γερμανικό μπλόκο, παρά το ξύλο δεν μαρτύρησε και απελευθερώθηκε όταν κάποιος είπε ότι ήταν πολύ παραγωγικός και έβγαζε αρκετό λιγνίτη.
Επί κατοχής πουλήθηκε το ένα τρίτο των μετοχών του λιγνιτωρυχείου σε Ιταλό αξιωματικό και το 2000 ήρθε ο γιος του και γύρευε αποζημιώσεις (δεν λειτουργούσε πια το λιγνιτωρυχείο). Φυσικά δεν πήρε τίποτα αλλά μάθαμε ότι το ένα τρίτο της παραγωγής σε ετήσια βάση τα χρόνια της κατοχής, ήταν 10.000 τόνοι λιγνίτη. Σε τέτοια μεγέθη γύρευε αποζημιώσεις.
-Υπήρξαν μπλόκα και εκτελέσεις στην περιοχή κατά τη διάρκεια της κατοχής;
-Δεν έλειψαν οι εκτελέσεις, αφού οι Γερμανοί σκότωσαν τρεις λιγνιτωρύχους σε ένα μπλόκο και έναν ΕΠΟΝίτη Σερφιώτη, ενώ για αντίποινα σε επίθεση του ΕΛΑΣ στο Πικέρμι, στις 21/7/1944 έφεραν 50 κομμουνιστές από το Χαϊδάρι και άλλους τέσσερις και τους εκτέλεσαν και τους 54.
Άλλη μία φορά 21 Τριγλιανούς (Ραφηνιώτες που ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες από την Τριγλία της Μ. Ασίας) τους απελευθέρωσε ο Ότο ένας Γερμανός αξιωματικός που βοήθησε πολύ να μην υπάρχει μεγάλος αριθμός θυμάτων στην κατοχή και ενημέρωνε πότε θα βγουν για συλλήψεις, ώστε να κρυφτεί ο κόσμος. Μεταπολεμικά επισκέφτηκε σαν τουρίστας την περιοχή και έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής.
-Ποιες ήταν οι εξελίξεις στη μεταπολεμική περίοδο και τη μετεμφυλιακή κατάσταση;
-Οι λιγνιτωρύχοι ήταν ενιαίο σώμα, δεν υπήρχε το φαινόμενο όπως αλλού που αρκούσε να σε καταδώσει κάποιος για να σε στείλουν εξορία. Έναν που τον δίκαζαν με στημένες κατηγορίες, στην απολογία του έδειξε τους τρεις που τον κατηγορούσαν ότι τους είχε σκοτώσει, που παρακολουθούσαν ως κοινό τη δίκη του. Γενικά τις δεκαετίες του ‘ 50 και του ‘ 60 είχαμε τραβολογήματα από την ασφάλεια, που ήταν περισσότερο εκφοβιστικού χαρακτήρα.
Συμμετείχε ο κλάδος στις κινητοποιήσεις των 115 ΣΕΟ της δεκαετίας του ’60. Το 1958 σε μία απεργία μας έφεραν οι εργοδότες από την Καλογρέζα, έναν εργολάβο και Κρήτες λιγνιτωρύχους για να σπάσουν την απεργία μας. Το 1961 στις 14 Μάη μετά από ένα θανατηφόρο εργατικό δυστύχημα, αρκετοί λιγνιτωρύχοι φεύγουν από τον κλάδο και γίνονται οικοδόμοι και μένουν οι Κρήτες. Ο εργαζόμενος που έχασε τη ζωή του, ονομάζονταν Δημήτρης Γούναρης και άνοιγε με ηλεκτρικό τρυπάνι τρύπες για να μπουν εκρηκτικά, η στοά είχε αρκετό νερό, ήταν στο ύψος των ποδιών του, βραχυκύκλωσε το τρυπάνι και έπαθε ηλεκτροπληξία. Το 1965 τραυματίζονται δύο Κρήτες σε εργατικό ατύχημα.
-Ποια ήταν η συμμετοχή των εργαζομένων της περιοχής στο κίνημα ειρήνης;
-Οι λιγνιτωρύχοι αλλά και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής ήταν ενεργό τμήμα του κινήματος ειρήνης. Όλη η πόλη μαγείρευε φαγητά και έφτιαχνε καφέδες για τους ειρηνοδρόμους, ετοίμαζε πανό και πλακάτ, φιλοξενούσε αλλά και έκρυβε διαδηλωτές, ενώ στην πορεία ειρήνης του 1963 που είχε απαγορευτεί, οι λιγνιτωρύχοι επενέβησαν και κατάφεραν να αποκρούσουν την επίθεση παρακρατικών στο Λαμπράκη στη διασταύρωση της Ραφήνας, ήμουν νέο παιδί και έβλεπα από ένα δένδρο που είχα σκαρφαλώσει. Είχαμε και προσαγωγές στο τμήμα. Οι λιγνιτωρύχοι ήταν το πρώτο σωματείο που με απόφαση γενικής του συνέλευσης ζήτησε εκείνα τα χρόνια τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.
-Τι συνέβη την περίοδο της δικτατορίας;
-Το 1967 που έγινε η δικτατορία ήταν η χρονιά που το πετρέλαιο κέρδισε το λιγνίτη και έτσι το λιγνιτωρυχείο κρίθηκε ασύμφορο και έκλεισε. Συνεπώς η χούντα δεν βρήκε τον κλάδο ενεργό, όμως οι λιγνιτωρύχοι βρήκαν διέξοδο στον οικοδομικό κλάδο, αφού υπήρχε οικοδομική ανάπτυξη. Έτσι η χούντα βρήκε το σωματείο των οικοδόμων, το οποίο και διέλυσε και δήμευσε την περιουσία του (χαρτιά, έπιπλα, κλπ).
-Aς πάμε στην περίοδο της μεταπολίτευσης
-Το 1974 με βρήκε ο Στέλιος Καρούλης (μετά από τη Ραφήνα πήγε στο Αιγάλεω και ασχολήθηκε και εκεί με το συνδικαλισμό) και ξαναφτιάξαμε το σωματείο οικοδόμων, θυμάμαι τον Πέτρο τον Κέππα στη διοικούσα επιτροπή, ενώ εγώ έγινα πρόεδρος του σωματείου για 13 χρόνια, έως το 1990 που έγινε το Συνδικάτο Οικοδόμων και εντάχτηκανς ε αυτό τα τοπικά σωματεία. Είχαμε πάρει δυο-τρεις αποφάσεις γενικών συνελεύσεων με «Όχι στην ΕΟΚ», κερδίσαμε την καταβολή των «υπερ αγνώστων ενσήμων» σε συναδέλφους που τα είχαν ανάγκη για να βγουν στη σύνταξη. Κερδίσαμε θέσεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και καταφέραμε να διοργανώσουμε σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως με τη Δόμνα Σαμίου και τον βασίλη Παπακωνσταντίνου, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, φτιάξαμε πνευματικό κέντρο στην κοινότητα Ραφήνας.
Είχα 62 μηνύσεις από την αστυνομία και αντίστοιχες αθωώσεις στο Εφετείο, με κατηγορίες για ρύπανση, νόμο 4000 περί τεντυμποϊσμού, φθορά ξένης περιουσίας, αναμόχλευση παθών, κλπ
Σε μία δίκη ο λόγος ήταν ότι γράψαμε σε τοίχο το σύνθημα «Φονιάδες των λαών Αμερικάνοι».
Στις εθνικές γιορτές δεν μας άφηναν να καταθέτουμε στεφάνια, μέχρι που το ’80-’81 πήραμε τη σημαία και πήγαμε να μπούμε στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου και προσπάθησαν να μας εμποδίσουν, αλλά διαμαρτυρήθηκε ο κόσμος και έτσι την 28η Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς, αυτό είχε σπάσει και κατατέθηκαν 40 στεφάνια από συλλόγους.
Συνέντευξη: Νάσος Μπράτσος
