από τη Ζαχαρούλα Κοτσάνη / Νοέμβριος 2022
Στην εποχή της κραιπάλης και της ταχύτητας που ζούμε, είναι καιρός να δώσουμε μια ευκαιρία στους εαυτούς μας, να περιπλανηθούμε για λίγο στην πεδιάδα των ηχοχρωμάτων απολαμβάνοντας με υπομονετική παρατηρητικότητα τα ακούσματα του –Καριώτικου- χορού, νοιώθοντας έτσι την πάλαι ποτέ τάξη και αρμονία.
Περνώντας σε επόμενο στάδιο, παρατηρώντας τους παλιούς χορευτές θα νοιώσουμε και εμείς ότι γινόμαστε ΈΝΑ με την ομήγυρη των ντόπιων, διαπιστώνοντας απλά πως παραμένουν όλοι ανεξίκακοι και ήρεμοι.. Ο χορός τους δεν είναι τελικά μιμητικός ήχων ή κινήσεων, αλλά έλλογη δημιουργία στηριγμένη στην συμμετρία και αρμονία αριθμητικών υπολογισμών που ακολουθούν από την αρχή μέχρι το τέλος. Συμβαδίζουν με την μουσική, την περπατούν.. προσθέτουν και αυτοί με την σειρά τους υλικό για τις καλά χτισμένες μνήμες.
Οι νεκροί τιμώνται στο χορό, οι χορευτές, ασκούν έναν ιεροπρεπή, αργό, σταθερό βηματισμό, που είναι απόηχος πράξης, εθιμικής .
Οι γυναίκες του χορού ντυμένες ανάλογα προς το τελούμενο, φορούν φουστάνια μακριά προκαλώντας την τραγωδία θανάτου με μια κίνηση θριάμβου της ζωής.. (δώστου, δώστου, δώστου πέρα, δώστου φουστανιού σου αγέρα, δώστου, δώστου και ας πάει τούτη η γη θε να μας φάει..)!
Τραγουδούν τον γλυκό ύμνο της ψυχής που το συνοδεύει η τσαμπουνοφυλάκα ή αργότερα το βιολί σε ένα μετέωρο μουσικό κόσμο στο προαύλιο της εκκλησίας όπου εκδηλώνεται το «παναΐρι» ή στο δρώμενο του «μνημοσύνου» την Λαμπρή, δηλώνοντας ταυτόχρονα την αδιάκοπη παρουσία της κοινότητας στα δρώμενα του χώρου και του χρόνου..
O Ικαριακός χορός είναι αρχαίος Ελληνικό χορός, ο οποίος στα βασικά του στοιχεία έχει διατηρηθεί μέχρι στις μέρες μας. Ως γνωστό οι ελληνικοί χοροί έχουν τρία στοιχεία: το άσμα, το μέλος και τον ρυθμό.
Ο Ικαριώτικος φαίνεται στο πέρασμα των χρόνων, να έχει χάσει το άσμα αν και υπάρχει κι η άποψη ότι δεν το είχε ούτε στο παρελθόν!
Όταν άρχισαν όμως οι Καριώτες να ταξιδεύουν προς αναζήτηση εργασίας σε άλλους τόπους ίσως να βρήκαν και κάποια στιχάκια που συναντάμε και σε άλλα παραδοσιακά τραγούδια ακόμα και της στεριανής Ελλάδας που τα υιοθέτησαν, τα συνταίριαξαν στον δικό τους σκοπό και που έχουν σχέση με τα επέκεινα (τούτη η γη που την πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε..).
Το μέλος του χορού ανάγεται στον Δώριο τρόπο λειτουργίας και εκφραζόταν κατ’ αρχάς με την πεντάχορδη λύρα και κατόπιν με τον άσκαυλο ή τσαμπουνοφυλάκα, κατά τα τελευταία χρόνια με βιολί…
Ο Ικαριακός χορός είναι κύκλος. Αποτελείται από έξι βήματα και ένα έβδομο της εξόδου. Χορεύεται σε όλο το νησί, στα τελευταία χρόνια έχει «εξαχθεί» και σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού όπως στην Αμερική, Αυστραλία και αλλού. Διαιρείται σε δύο μέρη: την εισαγωγή και τον κύριο χορό. Κατά την εισαγωγή ο χορός αρχίζει με σιγανά βήματα και στον κυρίως χορό αρχίζουν ταχύτερα και ζωηρότερα. Δυστυχώς σήμερα η εισαγωγή εκλείπει σημάδι κι αυτό της παρακμής που βιώνουμε στην έκπτωση των πολιτισμικών μας αξιών.
Ο «καριώτικος» χορεύεται σε πανηγύρεις, σε μεγάλες εορτές, την Λαμπρή στο –μνημόσυνο- που ακόμα τελείται σε λίγα χωριά του νησιού, ακόμα σε γάμους και σε όλες τις διασκεδάσεις..
Σημειώνουμε ότι τα πανηγύρια και το –μνημόσυνο- της Λαμπρής, γίνονται στο προαύλιο των εκκλησιών, έθιμο που κρατάει έως σήμερα με αρκετές όμως εξαιρέσεις…
Στα παλιά χρόνια τα πανηγύρια γινόταν αποκλειστικά και μόνο στην εκκλησία που εκείνη την ημέρα εόρταζε ο πολιούχος του χωριού, μετά το πέρας της λειτουργίας οι προσκυνητές κατευθυνόταν στο σημείο που βρισκόταν τα βρασμένα κρέατα, τα ψωμιά και το κρασί τοποθετημένο επιμελώς σε πίθους ή σε «περλοές» μεγάλοι ασκοί από τομάρια ζώων.
Η διανομή γινόταν από τους επίτροπους της τελετουργίας, ο δε γραμματέας τον οποίο διόριζαν εκείνη την ημέρα ενημέρωνε το –τεφτέρι- , και έτσι ελάμβανε ο προσκυνητής την «πρόθεση» του, η οποία αποτελούνταν από μια οκά περίπου κατσικίσιου κρέατος και ενός άρτου. Σε όλους το κρασί κι ο ζωμός παρέχονται δωρεάν.
Στον χορό ελάμβαναν μέρος όσοι ήθελαν, νέοι, άνδρες, γυναίκες κι οι γεροντότεροι. Τον πρωτο/χορευτή ακολουθούσαν με μεγάλη προσοχή οι υπόλοιποι φροντίζοντας να χορεύουν ομοιόμορφα. Κατά τον χορό μόνο ο πρώτος του κύκλου, όπως και σήμερα είχε το δεξί χέρι ελεύθερο, οι επόμενοι έθεταν τα χέρια των στον ώμο των διπλανών των.
Ο λυριστής ή ο βιολιτζής που έπαιζε παρατηρούσε τις κινήσεις του πρώτου και κατά κάποιο τρόπο τον καθοδηγούσε στο παίξιμο του. Η δικαιοσύνη, η ταπεινοσύνη αναδεικνύονταν εφόσον όλοι έπρεπε να περάσουν στην πρώτη θέση, έτσι ό κάθε μπροστάρης αφού επιδείκνυε με τα δικά του «τσαλίμια» την επιδεξιοσύνη του, παραχωρούσε την θέση του στον επόμενο κι εκείνος δεν έφευγε παρά πήγαινε τελευταίος και πιανόταν από τον κάβο. Στον κύκλο με ισότιμο τρόπο πιάνονταν κι οι γυναίκες … παλιότερα χόρευαν ταπεινότερα με τα χέρια των σε χιαστή θέση.
Αυτός ήταν ο αρχαίος χορός της Ικαρίας, ο γνήσιος. Τα τελευταία όμως χρόνια, δημιουργήθησαν από νεώτερους λυριστές νέα μελωδικά στοιχεία και εισήγαγαν ακόμα και νέους στίχους της καθημερινότητας όχι και τόσο εύηχοι, αυτό βέβαια δεν έχει καμία σχέση με τον γνήσιο αρχαίο χορό. Ενώ σήμερα οι ήχοι διατηρούν ίσες αποστάσεις από το ενδεχόμενο μιας κραιπάλης παραφωνιών, ο σημερινός “Καριώτικος” αγγίζει μόνο την επιφάνεια των πραγμάτων. Την –γνήσια- Ικαρία ούτε καν την φαντάζεται και ουδόλως την εκφράζει!
Η αληθινή Ικαρία ίσως βρίσκεται τελικά, σε κάποια στροφή του γνήσιου χορού, αφήνοντας μας στην μέθεξη με τις ρίζες των παραδόσεων που δεν έπαψαν ποτέ καθώς φαίνεται να φυλάττουν πιο καλά τις κρυμμένες αλήθειες τους..
