Στο λιμανάκι της Αγίας Κυριακής, δίπλα στο αεροδρόμιο της Ικαρίας, εδώ και καιρό, έχει δημιουργηθεί το λεγόμενο μνημείο της προσφυγιάς. Δύο βάρκες (η μία μάλιστα προέρχεται από ταξίδι που έγινε προς τη χώρα μας) έχουν τοποθετηθεί στο λιμενοβραχίονα, η μία να κοιτάει προς τον Πειραιά και η άλλη προς την Τουρκία.
Όπως είχε δηλώσει στην ιστοσελίδα της ΕΡΤ και επανέλαβε σε εκδηλώσεις, ο Χρήστος (Χριστόδουλος) Ξενάκης πρόεδρος της Εταιρείας Ικαριακών Μελετών και πρόσφυγας πολέμου το 1942: «Η ιδέα για το μνημείο μου ήρθε επειδή τότε κάναμε την ίδια διαδρομή που κάνουν οι πρόσφυγες του σήμερα, απλώς η φορά της είναι ανάποδη. Και τότε με πόλεμο εμείς και τώρα αυτοί, φεύγουν άνθρωποι δυστυχισμένοι που άφησαν πίσω το είναι τους, άνθρωποι που ήταν νοικοκυραίοι και δεν πρέπει να τους βλέπουμε σαν «παρακατιανούς».
Είναι όμως «ιδιαιτερότητα» της Ικαρίας η ύπαρξη μνημείου με τέτοια θεματική;
Καταγράψαμε τις εξής περιπτώσεις:
Στο Καστελλόριζο συναντάμε την πρώτη δημιουργία μνημείου σχετικού με το προσφυγικό ρεύμα των Ελλήνων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι λογικό, αφού κατά την επιστροφή του οι Καστελλοριζοί βίωσαν μια τραγωδία. Ήταν το 1945 και επέστρεφαν μαζικά (ήταν η τρίτη καραβιά) επιβάτες του πλοίου Empire Patrol. Το πλοίο πήρε φωτιά και μέχρι να διασωθούν από βρετανικό αεροπλανοφόρο, 33 Καστελλοριζιοί είχαν χάσει τη ζωή τους. Στο μνημείο που ανεγέρθηκε γίνονται εκδηλώσεις τιμής και μνήμης.
Επόμενη καταγραφή μνημείου, αυτή τη φορά αναφερόμενου στο σύγχρονο προσφυγικό ρεύμα προς τη χώρα μας και με πηγή «έμπνευσης» τους πνιγμούς έχει δημιουργηθεί από τον Οκτώβριο του 2012 στη Λέσβο στην παραλία Θερμής. Οι πολλοί εκτός νησιού το μάθαμε λόγω των βανδαλισμών που υπέστη το Νοέμβριο του 2017. Το μνημείο έχει χιαστί δύο κουπιά και πλάκα με ονόματα.
Η κίνηση «Κίνηση Συνύπαρξης και Επικοινωνίας στο Αιγαίο», αναφέρει μεταξύ άλλων ότι: “Αν μη τι άλλο ασέβησαν σε πανανθρώπινες αξίες και παραδόσεις, που πρώτοι οι πρόγονοι μας ανέδειξαν για τον σεβασμό των νεκρών, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Συγγενείς ή άγνωστοι, ομόδοξοι ή ετερόδοξοι, εχθροί ή φίλοι. Στην τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη» που αποτελεί παρακαταθήκη του ελληνικού πολιτισμού και διδάσκεται σε όλα τα σχολεία του κόσμου, κυρίαρχο στοιχείο είναι η απότιση τιμής στον νεκρό αδελφό -συνάνθρωπό μας.
Σε πολλές χώρες υπάρχουν και απολαμβάνουν σεβασμού και προστασίας ταφικά μνημεία ξένων που έχασαν την ζωή τους εκεί, ακόμη και εχθρών όπως π.χ. στα γερμανικά νεκροταφεία της Κρήτης αλλά και αλλού στην Ελλάδα”.
Από τον Οκτώβριο του 2013 πραγματοποιείται τελετή μνήμης και οργανώνεται από το δίκτυο Welcome to Europe. Το μνημείο επισκευάστηκε και επανατοποθετήθηκε στον κόλπο της Θερμής με τη συμβολή συλλογικοτήτων και τοπικών φορέων όπως οι ψαράδες της Θερμής, όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ της η ΕΡΤ Βορείου Αιγαίου.
Γυρνάμε στην Ικαρία και στο μνημείο της προσφυγιάς, το οποίο έχει τα καλά του και τα «κακά» του. Τα καλά του είναι εκτός από την έμπνευση και το μεγάλου συμβολισμού σημείο που έχει επιλεγεί, καθώς υπήρξε σημείο αναχωρήσεων των προγόνων μας και στη σημερινή εποχή η κατασκευή του αεροδρομίου το ανέδειξε και βρίσκεται κοντά σε πύλη εισόδου στο νησί.
Αυτό είναι ταυτόχρονα και το «κακό» του, αφού αν δεν γίνει με οργανωμένο τρόπο η προπαγάνδιση της ύπαρξής του και η ενθάρυνση της επίσκεψης, η πίεση χρόνου όσων φεύγουν και έρχονται να επιβαστούν, σε συνδυασμό με την άγνοια ύπαρξής του, δεν αφήνει εύκολα περιθώρια για ατομικές πρωτοβουλίες επισκέψεων.
Άρα η συντήρησή του, η τοποθέτηση ενημερωτικής πινακίδας και στο αεροδρόμιο και αλλού, όπως έχει γίνει για άλλα σημεία του νησιού (πχ Προπεζουλωτή, Casarma, κλπ) είναι μονόδρομος. Σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουνν και οι επαγγελματίες στο χώρο του τουρισμού, με ενημέρωση των πελατών τους για επισκέψεις σε όλη την περιοχή (λιμανάκι, Casarma, Δράκανο, Προπεζουλωτή, Ιερό, κλπ).
Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Πολιτισμού υπάρχουν, ας συνεργαστούν για να υπάρξει αποτέλεσμα.
Να σημειωθεί ότι ούτε για τη συμμετοχή – συμβολή των προγόνων μας στο αντιφασιστικό ρεύμα στις ένοπλες δυνάμεις της Μ. Ανατολής υπάρχει σε δημόσιο χώρο κάτι σχετικό, πλην την επίσημη ονομασία των ΕΛΤΑ Ευδήλου σε ΕΛΤΑ «Γιάννης Σαλάς».
Συνεπώς υπαρκτή ανάγκη να υπάρχει σημείο αναφοράς για τη συγκεκριμένη περίοδο και τη συμμετοχή των Ικαριωτών προσφύγων και τις συνέπειες που βίωσαν, για να μην ξεχνάμε και να μην αφήνουμε περιθώρια επανάληψης τραγωδιών που γυρνούν την ανθρωπότητα πίσω, για να μην φτάνουμε στο σημείο να φέυγουν οι άνθρωποι από τους τόπους τους για να γλιτώσουν τις ζωές τους, από πολέμους που άλλοι ξεκινούν και γίνονται κατά κανόνα με θεό το χρήμα και την ενέργεια.
Νάσος Μπράτσος
