Άλλη μία προσφυγική ιστορία, αυτή του Kώστα Μαντουδάκη, που από τη Νίσυρο βρέθηκε στη Μέση Ανατολή στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, παρουσιάζει σήμερα το www.ert.gr.
H παρουσίαση γίνεται στα πλαίσια της ανάδειξης μίας σημαντικής και παράλληλα όχι τόσο γνωστής, πτυχής της πρόσφατης ιστορίας της χώρας μας. Αυτής των Ελλήνων προσφύγων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που κυρίως από τη νησιωτική Έλλάδα, πέρναγαν στην Τουρκία, τη Συρία, την Κύπρο, τη Μ. Ανατολή και την Αφρική.
Έκαναν δηλαδή την ίδια διαδρομή, αλλά με ανάποδη φορά, από αυτή που κάνουν τα προσφυγικά ρεύματα της τελευταίας διετίας. Αφετηρία του σημερινού μας ταξιδιού, η Νίσυρος.
Όπως αναφέρει ο Kώστας Μαντουδάκης: «Στις 28 Νοεμβρίου 1943 φύγαμε από τη Νίσυρο 38 Νισυρόπουλα με το τρατοκάικο του Μιλτιάδη Κοντοβερού. Προορισμός μας η Μέση Ανατολή. Το πρώτο βήμα που έπρεπε να κάνουμε ήταν να περάσουμε απέναντι στην Τουρκία. Την παραμονή της αναχώρησής μας από τη Νίσυρο στις 17 Νοέμβρη 1943 πήγαμε αποβραδίς μία παρέα και γλεντήσαμε στην ταβέρνα του Άμαλλου».
Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των τελευταίων στιγμών με την οικογένεια και τους φίλους, που δημοσιεύεται στα «Νισυριακά», έκδοση της «Εταιρείας Νισυριακών Μελετών» και φτάνουμε στην ώρα του απόπλου.
Περιγράφει λοιπόν ο Κ. Μαντουδάκης: «Δεν είχε ακόμα βασιλέψει ο ήλιος και εμείς ήμασταν «απίκου», να λύσουμε τον κάβο και να σαλπάρουμε. Εκεί, απότομα μου ήρθε η έμπνευση και βρήκα πέννα και χαρτί και έκατσα πάνω σε ένα πάγκο και έγραψα τα ονόματα όλων μας. Ήμασταν 39, άντρες 35 και γυναίκες 4. Η γυναίκα του Μιλτιάδη, η Αγγέλικα, η κουνιάδα του η Άννα και οι δύο του κόρες, Μαρία και Άννα. Σαν να ήξερα πως θα μας τα ζητούσαν απέναντι οι Τούρκοι.
Τότε όλοι οι κουπάδες, τα παλληκάρια μας, πήραν τις θέσεις τους στους πάγκους και σαλπάραμε. Ήταν πέντε οι πάγκοι, από δύο κουπιά ο καθένας κάνουν 10. Ένα στην πλώρη και ένα στην πρύμνη, σύνολο 12 και ξεκινήσαμε. Η θάλασσα ήταν καλή και σε κάνα δύο ώρες φτάσαμε στις ακτές της Τουρκίας. Πήγαμε κατά πάνω στο Φάρο.
Στην Τουρκία
Μόλις πιάσαμε τα μικρασιατικά παράλια, οι Τούρκοι σκοποί με κάτι ηλεκτρικά φωτάκια που τα αναβοσβήνανε, μας έμπασαν δίπλα σε ένα κάβο και αράξαμε. Λίγο πριν ένας Μποριάτης που τον έλεγαν Ανδρέα Χατζηνικολάου, άναβε από το πέλαγος σπίρτα και τα πετούσε στον αέρα, φωνάζοντας κιόλας τη λέξη «καρδασί», δηλαδή φίλοι, για να βλέπουν και να ακούνε οι Τούρκοι. Βγήκαμε στη στεριά, δεν μας πείραξαν καθόλου.
Τότε ο αξιωματικός έδωσε εντολή στους στρατιώτες να μας βγάλουν όλους έξω από το δωμάτιο του φυλακίου και να μείνουν μέσα μόνο δύο, ο Μιλτιάδης ο καπετάνιος και εγώ. Τότε συνέβη κάτι απίστευτο. Οι Τούρκοι στρατιώτες βγάλανε τις ζώνες τους, που είχαν φάρδος 4 – 5 δάχτυλα και άρχισαν να χτυπούν στη ράχη όλα τα παλληκάρια μας για να βγούνε από το φυλάκιο, ακριβώς όπως θα χτυπούσαμε εμείς κατσίκες ή χοίρους για να βγούνε από τη μάντρα.
Τέτοια βαρβαρότητα δεν την είχα ξανασυναντήσει. Μας είπαν τότε να μείνουμε εκεί τη νύχτα και το πρωί να φύγουμε. Θυμάμαι πως ξαπλώσαμε κάνα δύο ώρες στην παραλία έξω από το καΐκι με το Χρήστο τον Πατρίκη και το Χρήστο τον Αρκαμούζη. Τότε τους είπα φοβισμένος να γυρίσουμε πίσω στη Νίσυρο. «Τι λες ρε Κωνσταντή; Μόλις βγούμε έξω από τον κάβο οι Τούρκοι θα βάλουν και θα μας βουλιάξουν», μου είπε ο τετραπέρατος Χρήστος Αρκαμούζης. Μείναμε εκείνο το βράδυ και μόλις ξημέρωσε φύγαμε.
Στο Καστελλόριζο
Τραβήξαμε ίσια κάτω. Ψηλά από μία ακτή μας φώναξε κάποιος πως πέρασαν από εκεί για κάτω ο Φίλιππος και ο Τσιρπανλής. Στο δρόμο μας πήραμε νερό από ένα μικρούτσικο νησί σχεδόν κολλημένο στη στεριά όπου έμεναν εκεί δύο καλόγριες.
Λίγο μετά το καΐκι έκατσε σε ρηχά νερά και δυσκολευτήκαμε να το ξεκολλήσουμε. Την άλλη μέρα αράξαμε στο Καστελλόριζο. Πριν πιάσουμε το λιμάνι καθώς περνούσαμε απέξω από ένα νησάκι που ήταν απέναντι από το νησί τη Ρω, δύο – τρία αεροσκάφη φέρναν βόλτες από πάνω μας. Ούτε μας χτύπησαν, ούτε τα αναγνωρίσαμε. Το νησί του Καστελλόριζου είχε πάνω μονάχα αγγλικό στρατό. Κάτοικοι δεν υπήρχαν, τους είχαν μεταφέρει με το ζόρι οι Άγγλοι στο στρατόπεδο προσφύγων της Μέσης Ανατολής «Νουζεϊράτ», έξω από τη Γάζα, όπως διαπιστώσαμε όταν πήγαμε εκεί ύστερα από μήνες. Στο στρατόπεδο αυτό είχαν βάλει και την Αγγέλικα του Μιλτιάδη με τα δύο της κοριτσάκια, την Άννα και τη Μαρία, και την αδελφή της της Άννα.
Είπαμε πως οι κάτοικοι του Καστελλόριζου πήγαν με το ζόρι στη Μέση Ανατολή γι αυτό δεν ήθελαν να στρατευτούν στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις. Στα άδεια σπίτια του νησιού έμεναν μόνο Άγγλοι στρατιώτες. Εμείς το βράδυ εκείνο μείναμε στο Καστελλόριζο και μάλιστα θυμάμαι πως εγώ και ο φίλος μου ο Κώστας ο Γιαννάκης, κοιμηθήκαμε σε ένα καφενείο, κάτω από το τραπέζι ενός μπιλιάρδου. Το καφενείο ήταν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου.
Ο διερμηνέας των Άγγλων ήταν ένας Εβραίος, ο οποίος μας είπε να μπούμε ξανά στο τρατοκάικο του Μιλτιάδη και με τα κουπιά να πάμε στην Κύπρο, δηλαδή μας έστελνε να πνιγούμε. Τότε ο Μιλτιάδης πήρε πάλι το δραγουμάνο του τον Κώστα Μανταδάκη, τις γυναίκες και τα παιδιά του, που τις έβαλε να κλαίνε και πήγαμε στον Άγγλο διοικητή. Του εξήγησα ότι το καΐκι μας είχε ζημιά (ψέματα) και δεν θα φτάναμε ως την Κύπρο. Τότε μας έβαλαν σε ένα τρικάταρτο καράβι από τη Βηρυττό, με πανιά και με μηχανές και φύγαμε για την Κύπρο. Φάινεται ότι ο διοικητής ήταν καλός άνθρωπος διότι μας εφοδίασε, με ξηρούς καρπούς και ψωμί. Μαζί μας είχαμε και τέσσερις Καλύμνιους.
Αγγλικά είχα μάθει λίγα όταν δούλευα στο Δήμο της Νισύρου, διαβάζοντας μία μέθοδο που έκρυβα στο συρτάρι. Μία μέρα με πήρε χαμπάρι ο Ιταλός Δήμαρχος Roberto Cacciotti και μου είπε: «Ε Μantou, sei primo rufiano Inglese».
Στην Κύπρο ο Κ. Μαντουδάκης κατατάχτηκε στην πολεμική αεροπορία, από εκεί πήγε στην Παλαιστίνη και μετά στην 335 Μοίρα των Σπιτφάιρ έξω από τη Βεγγάζη. Συνάντησε ξανά Νισύριους πρόσφυγες στο Αμπουκίρ, στρατόπεδο έξω από την Αλεξάνδρεια και ήταν αυτοί που αρχικά ήταν στο προσφυγικό στρατόπεδο του Νουζεϊράτ.
Ευχαριστούμε θερμά την «Εταιρεία Νισυριακών Μελετών» και τον πρόεδρό της Κωνσταντίνο Χαρτοφύλη για την παροχή στοιχείων που προέρχονται από την έντυπη έκδοση «Νισυριακά».
Πηγή φωτο: Δήμος Νισυρίων
Το αφιέρωμα συνεχίζεται…
9 Ιανουαρίου 2017: Τήλος: Το νησί της διαχρονικής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες
10 Ιανουαρίου 2017: «Τα σύρματα» και η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση στη Μέση Ανατολή
11 Ιανουαρίου 2017: Κάλυμνος: Η προσφυγιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγός αλληλεγγύης στο σήμερα
12 Ιανουαρίου 2017: Γιάννης Νικολαΐδης – «Τσάλαχα»: Πρόσφυγας στην Τουρκία το 1942
13 Ιανουαρίου 2017: Τριαντάφυλλος Φωκιανός: Το μικρό προσφυγόπουλο που έγινε σηματωρός στα αντιτορπιλικά
14 Ιανουαρίου 2017: Καστελλόριζο: Ο δρόμος της προσφυγιάς και η τραγωδία της επιστροφής
15 Ιανουαρίου 2017: O Καστελλοριζιός πρόσφυγας και διασωθείς ναυαγός Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης μιλάει στο ert.gr
16 Ιανουαρίου 2017: Λιοντάρια και αφρικανικές σταφίδες: Τα ευτράπελα της ελληνικής προσφυγιάς του Β’ Παγκ. Πολέμου
Επιμέλεια αφιερώματος: Νάσος Μπράτσος
