Από τους πρόσφυγες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έως τις σύγχρονες προσφυγικές ροές, το νησί της Τήλου, παρουσιάζει μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία συνεχούς αλληλεγγύης και προσφοράς.
Μετά από επικοινωνία που είχε το www.ert.gr με τη δήμαρχο Μαρία Καμμά – Αλειφέρη. Μας δήλωσε πως «Την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Τήλο μαζικό φαινόμενο προσφυγικού φευγιού ολόκληρων οικογενειών δεν έχει καταγραφεί. Αντίθετα το γεγονός ότι το νησί έχει εκτάσεις καλλιεργήσιμες «κράτησε» κόσμο, αφού υπήρχε πρακτικός τρόπος αντιμετώπισης της πείνας που ήταν η μεγάλη μάστιγα σε άλλα νησιά.
Και σήμερα, μας τόνισε η κ. Καμμά -Αλειφέρη, «η Τήλος είναι νησί της αλληλεγγύης, αφού έχει κέντρο φιλοξενίας και όχι hot spot για τους πρόσφυγες της δικιάς μας εποχής».
Επανερχόμενοι στην περίοδο του πολέμου, θα πρέπει να τονίσουμε ότι μία μεγάλη διαφορά μεταξύ των νησιών του Βορείου Αιγαίου που ήταν ενσωματωμένα στο ελληνικό κράτος και αυτών της Δωδεκανήσου που από το 1912 βρίσκονταν σε καθεστώς ιταλικής κατοχής, ήταν ότι στον πόλεμο του 1940 στην περίπτωση του Β. Αιγαίου, υπήρξε μαζική επιστράτευση, γεγονός που για ευνόητους λόγους δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί στα Δωδεκάνησα, παρά το γεγονός ότι πολλοί Δωδεκανήσιοι βρήκαν τρόπους να πάρουν μέρος στον πόλεμο, είτε διαφεύγοντας, είτε ευρισκόμενοι σε ελεύθερες περιοχές κατά την κήρυξή του.
Eίναι άλλωστε γνωστή η συγκρότηση του ηρωικού “Συντάγματος Δωδεκανησίων”, πού σύμφωνα με τον ταγματάρχη Μάρκο Κλαδάκη από τη Σύμη (θα τον συναντήσουμε και στην επιτροπή Ελλήνων αξιωματικών στην ανάρτηση που αναφέρεται στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση της Μέσης Ανατολής) είχε την ακόλουθη σύνθεση ανά νησί προέλευσης των εθελοντών: Αστυπάλαια 12, Κάλυμνος 433, Κάρπαθος 309, Κάσος 25, Καστελλόριζο 48, Κως 109, Λειψοί 3, Λέρος 98, Νίσυρος 67, Πάτμος 20, Ρόδος 126, Σύμη 262, Τήλος 8, Χάλκη 9, κάτοικοι εξωτερικού 57, σύνολο 1.586.
Στα στοιχεία του Κλαδάκη περιλαμβάνουν μόνο τους άνευ ελληνικής υπηκοότητας εθελοντές, ενώ στο Σύνταγμα εντάχθηκαν και ορισμένοι Δωδεκανήσιοι, που είχαν την ελληνική υπηκοότητα και ήδη υπηρετούσαν στον τακτικό Ελληνικό Στρατό.
Η πρακτική συνέπεια αυτής της κατάστασης κυρίως στο Β. Αιγαίο και λιγότερο στο Νότιο, ήταν ότι υπήρξαν νησιά που ερήμωσαν από τις λεγόμενες παραγωγικές ηλικίες οι οποίες επιστρατεύτηκαν και έμειναν μόνο ηλικιωμένοι και γυναικόπαιδα με αποτέλεσμα και οι όποιες αγροτικές εργασίες να υποχωρήσουν αρκετά.
Βεβαίως στην Τήλο, μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας, υπήρξαν μετακινήσεις όχι κυρίως για λόγους αντιμετώπισης της πείνας, αφού υπήρχαν δυνατότητες αντιμετώπισης λόγω του κάμπου που διαθέτει, αλλά για συμμετοχή στις συμμαχικές δυνάμεις και στον ελληνικό στρατό της Μέσης Ανατολής, από Τήλιους που πήραν μέρος, στις μάχες για τη συντριβή του φασισμού.
Σύμφωνα με στοιχεία που μας έδωσε η Δήμαρχος Τήλου, στον Ιερό Λόχο, αφού πρώτα διέφυγε στην Τουρκία, υπηρέτησε ο Χατζηφούντας Χρήστος του Εμμανουήλ, γεννηθείς το 1917 και από δεκανέας, προήχθη σε λοχία μετά από ανδραγαθία στη Μήλο. Το όνομά του έχει δοθεί σε πλατεία της Τήλου.
Επίσης το 1944 πέρασε στην Αλεξάνδρεια και στρατεύτηκε ο Βασίλης Λογοθέτης του Γεωργίου. Στη μνήμη του Ιπποκράτη Λογοθέτη, κατοίκου του νησιού, έχουν μείνει ο Ρωμαίος Ηλίας (γεννηθείς το 1927) που υπηρέτησε στο αντιτορπιλικό «Ναυαρίνο», ο Αποστόλης Χατζηφούντας που υπηρέτησε στον Παπανικολή, ο Κουμπιός Νικόλαος του Γεωργίου, ο Παντελής Σακελάρης – Λάμπρος (γεννηθείς το 1926), ο Σκαναβής Γεώργιος του Ηλία (γεννηθείς το 1923), ο Μιχάλης Νικολής του Αντωνίου (γεννηθείς το 1922) που πολέμησε στο Ελ Αλαμέιν και ο Μιχαλάντος Αντώνιος του Γεωργίου (γεννηθείς το 1922).
Επίσης η Δήμαρχος κ. Καμμά -Αλειφέρη, μας δήλωσε ότι «η Τήλος είχε στρατηγική θέση και γι αυτό οι Ιταλοί την ονόμαζαν και «Επισκοπή» ή «Πισκοπή». Οι κάτοικοί της ήταν ριψοκίνδυνοι και βοηθούσαν με κάθε τρόπο τις συμμαχικές δυνάμεις. Μάλιστα συχνά όταν οι Γερμανοί έκαναν εισβολές σε σπίτια ψάχνοντας κάποιον, όταν δεν τον έβρισκαν, έπαιρναν άλλα μέλη της οικογενείας και τα φυλάκιζαν σε σπηλιές».
Θα πρέπει να σημειωθεί σαν γενική παρατήρηση και όχι μόνο για την Τήλο, ότι στην έναρξη της κατοχικής περιόδου (αφετηρία του υπολογισμού η συνθηκολόγηση της Ελλάδας) κάθε απόπειρα προσφυγικής φυγής αντιμετωπίζονταν σκληρά από τους κατακτητές, καθώς η διαφυγή στην Τουρκία και τη Μέση Ανατολή, ήταν βέβαιο ότι θα ενίσχυε τις συμμαχικές ένοπλες δυνάμεις είτε άμεσα με στρατεύσιμους, είτε έμμεσα με βοηθητικό προσωπικό.
Από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και μετά, οι δυσκολίες επιτήρησης των νησιών του Αιγαίου από τους Γερμανούς, τους οδήγησαν σε άλλες προσεγγίσεις, όπως ότι η πείνα ενδεχομένως να δημιουργούσε ασθένειες στους τοπικούς πληθυσμούς που θα μεταδίδονταν και στις δυνάμεις τους. Αλλά και ότι ο τοπικός πληθυσμός λειτουργούσε κατασκοπευτικά εναντίον τους και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήδη η πλάστιγγα του πολέμου είχε αρχίσει να γέρνει σε βάρος τους.
Έτσι δεν μπορούν, αλλά και δεν έχουν σαν προτεραιότητα το κυνήγι των προσφυγικών ροών, αλλά επιδίδονται σε στοχευμένες ενέργειες, σε σημεία που έχουν γι αυτούς στρατηγική σημασία, ή σε ενέργειες παραδειγματισμού και τιμωρίας εκεί που εντοπίζουν ενεργούς αντιπάλους τους.
Επίσης στην Τήλο διεξήχθησαν σφοδρές μάχες ανάμεσα σε γερμανικές δυνάμεις και τον ελληνικό Ιερό Λόχο, αλλά και Εγγλέζους, που διήρκεσαν από τον Οκτώβριο του 1944 έως το Μάρτιο του 1945, με νίκη των συμμαχικών δυνάμεων.
Επιμέλεια αφιερώματος: Νάσος Μπράτσος
Eυχαριστούμε τη Δήμαρχο Τήλου Μαρία Καμμά – Αλειφέρη για τα στοιχεία που μας παραχώρησε.
Το αφιέρωμα συνεχίζεται:
10 Ιανουαρίου 2017: «Τα σύρματα» και η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση στη Μέση Ανατολή
11 Ιανουαρίου 2017: Κάλυμνος: Η προσφυγιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγός αλληλεγγύης στο σήμερα
12 Ιανουαρίου 2017: Γιάννης Νικολαΐδης – «Τσάλαχα»: Πρόσφυγας στην Τουρκία το 1942
13 Ιανουαρίου 2017: Τριαντάφυλλος Φωκιανός: Το μικρό προσφυγόπουλο που έγινε σηματωρός στα αντιτορπιλικά
14 Ιανουαρίου 2017: Καστελλόριζο: Ο δρόμος της προσφυγιάς και η τραγωδία της επιστροφής
15 Ιανουαρίου 2017: O Καστελλοριζιός πρόσφυγας και διασωθείς ναυαγός Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης μιλάει στο ert.gr
16 Ιανουαρίου 2017: Λιοντάρια και αφρικανικές σταφίδες: Τα ευτράπελα της ελληνικής προσφυγιάς του Β’ Παγκ. Πολέμου
