Μία σχετικά άγνωστη πτυχή της ελληνικής ιστορίας παρουσιάζει το ert.gr με ένα ειδικό αφιέρωμα. Η προσφυγιά των Ελλήνων στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, η διαβίωσή τους σε στρατόπεδα προσφύγων στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, όπου τους προωθούσαν από την Τουρκία, στην οποία περνούσαν από θαλάσσιους δρόμους, με βάρκες και κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Όσοι ήταν σε ηλικία που μπορούσαν να έχουν συμμετοχή στον πόλεμο, στρατολογήθηκαν στις συμμαχικές δυνάμεις και τον ελληνικό στρατό της Μέσης Ανατολής. Το μεγάλο προσφυγικό ρεύμα προήλθε κυρίως από νησιωτικούς πληθυσμούς και από τα πιό κοντινά στην Τουρκία, ελληνικά νησιά.
Η πείνα, τα αντίποινα των κατοχικών δυνάμεων και η συνέχιση του πολέμου, ήταν οι βασικές αιτίες που τροφοδότησαν το προσφυγικό ρεύμα.
Πώς όμως κατάφεραν να δραπετεύσουν από τα ιταλοκρατούμενα και γερμανοκρατούμενα νησιά;
-Πώς ταξίδεψαν αυτοί που κόντεψαν να γίνουν οι «μικροί Αϊλάν» της εποχής τους;
-Πώς τους υποδέχτηκαν οι Τούρκοι και οι άραβες;
-Ποιές ήταν οι συνθήκες διαβίωσής τους;
-Γιατί ορισμένοι επέλεξαν να δραπετεύσουν από τα hot spot της εποχής και από πρόσφυγες να κινούνται σε συνθήκες «παρανομίας»;
-Πότε και πώς επέστρεψαν;
Τέσσερις διαφορετικές αλλά συγκλίνουσες ιστορίες καταγραφής της ιστορικής μνήμης, με συνεντεύξεις προσφύγων εκείνης της εποχής, από το Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου έως και την Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου από το ert.gr. Aλλά και μία αναφορά αποσπασμάτων από το βιβλίο ενός πρόσφυγα που δεν βρίσκεται πιά στη ζωή, την Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου.
Τότε πρόσφυγες, στις μέρες μας έγιναν γιατροί, ποιητές, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί, δήμαρχοι και θυμούνται τις δύσκολες μέρες και τα πέτρινα χρόνια της προσφυγιάς και του πολέμου.
Τότε που οι προσφυγικές ροές είχαν την ανάποδη κατεύθυνση από τις σημερινές, αλλά ακριβώς την ίδια διαδρομή.
Θυμίζουμε ότι αυτή η γενιά πέρασε τη μεταξική δικτατορία, το κατοχικό καθεστώς, τη μετεμφυλιακή Ελλάδα και τη δικτατορία 1967 – 1974. ‘Ετσι η σιωπή και η ελάχιστη και τυπική αναφορά βασίλευαν για χρόνια. Στο διάστημα αυτό αρκετοί έφυγαν από τη ζωή.
Ήρθε όμως η έξαρση του προσφυγικού κύματος, άλλοι αποφάσισαν να μιλήσουν, σε άλλους τα παιδιά τους είχαν ήδη πάρει τη σκυτάλη της ιστορικής έρευνας και το τελευταίο διάστημα εκδηλώσεις, συνεντέυξεις, αφιερώματα, αλλά και διεθνή ΜΜΕ, άρχισαν εδώ και λίγο καιρό να ασχολούνται με το θέμα.
Με συναίσθηση της μερικότητάς μας καταθέτουμε το δικό μας λιθαράκι στο ψηφιδωτό της ιστορίας.
Για αρχή και πριν αρχίσει να παίρνει διαστάσεις το προσφυγικό κύμα αλλά και πριν πάρει διαστάσεις η πείνα, ας δούμε μέσα από το λεύκωμα της 13χρονης τότε μαθήτριας Ηλέκτρας Μάζαρη – Μπράτσου, στην Ικαρία, ποιές ήταν οι πρώτες εικόνες της κατάληψης του νησιού από τις κατοχικές δυνάμεις:
Για πρακτικούς λόγους για όσους δυσκολεύονται να διαβάσουν το πρωτότυπο, λόγω γραφικού χαρακτήρα, αναφέρουμε περιληπτικά μερικές από τις σημειώσεις του λευκώματος:
Η Ικαρία είναι υπό ιταλική κατοχή, αλλά οι Γερμανοί κάνουν ό,τι θέλουν και μεταχειρίζονται τους Ιταλούς, όπως θέλουν.
16/3/1941 Μυδραλιοβολισμός Ευδήλου από τους Ιταλούς.
14/4/1941 Δεύτερος πολυβολισμός Ευδήλου από τους Γερμανούς.
10/5/1941 Ένα αντιτορπιλικό Γερμανικό έρχεται στον Αρμενιστή με στρατό και γίνεται η κατάληψη των Ραχών.
11/5/1941 Οι Γερμανοί έρχονται στον Εύδηλο.
13/5/1941 Οι Γερμανοί ξανάρθανε στον Εύδηλο.
14/5/1941 Έρχονται και άλλοι Γερμανοί σήμερα.
1/6/1941 Κυριακή, γίνεται η κατάληψη του Εύδηλου από τους Ιταλούς, κατά που φαίνεται, γρήγορα θα τους ξεκουμπίσουμε.
Οι Ιταλοί έχουν την αξίωση να μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο ιταλικά.
Eπίσης πρέπει να πούμε ότι η κύρια κατοχική δύναμη ήταν οι Ιταλοί και συγκεκριμένα δυνάμεις της μεραρχίας Cuneo. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, αρκετοί στην Ικαρία αναφέρουν ότι οι Γερμανοί επιβίβασαν τους Ιταλούς σε πλεούμενο, δήθεν για να τους μεταφέρουν αλλού και ακολούθως το βούλιαξαν στα ανοιχτά.
Πολλοί λένε ότι τις επόμενες ημέρες είδαν και πτώματα Ιταλών στις ακτές. Όμως όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Ι. Τσαρνάς, αυτό το περιστατικό, παρά την έντονη φημολογία, δεν διασταυρώθηκε ποτέ. Πάντως περιστατικά τέτοιου τύπου σε βάρος Ιταλών έγιναν σε πολλά σημεία της χώρας, όπως η μαζική εκτέλεση Ιταλών τον Οκτώβριο του 1943 από Γερμανούς στο νησί της Κω.
Eπίσης η απαίτηση να γίνει η διαδασκαλία της ιταλικής γλώσσας στα σχολεία, ήταν πρακτική που έρχονταν από τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα, όπου σύμφωνα με έγγραφα των Ιταλών, η ελληνική έπρεπε να χαρακτηριστεί τοπική διάλεκτος και να μην είναι η βασική γλώσσα διδασκαλίας.
Η πείνα
Οι πληθυσμοί που ζούσαν στα παράλια, είχαν κύρια ενασχόληση με το εμπόριο μέσω θαλάσσης και με την αλιεία, ενώ οι πληθυσμοί στα ορεινά τμήματα του νησιού με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, σε μικρές εκτάσεις χωρίς μεγάλη παραγωγή και τα προϊόντα τους δεν ήταν επαρκή για να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Με την επίταξη των καϊκιών, την καταστροφή αρκετών λέμβων και την απαγόρευση απόπλου, που επέβαλλαν οι κατακτητές, όσοι έμεναν στα παράλια και δεν είχαν γεωργικές ασχολίες κυριολεκτικά λιμοκτονούσαν, ενώ οι αγροτικοί πληθυσμοί με τα μικρά χωραφάκια, στην ορεινή ενδοχώρα του νησιού, με τα χίλια ζόρια φυτοζωούσαν.
Δύσκολος ήταν και ο ανταρτικός αγώνας στα νησιά, αφού ήταν εύκολη η περικύκλωση, δύσκολη η τροφοδοσία και ο άμαχος πληθυσμός δεν είχε μεγάλες δυνατότητες διαφυγής εντός του νησιού που κατοικούσε, για να μην υποστεί τις συνέπειες από τα αντίποινα.
Διαβάστε στο ert.gr κάθε μέρα λίγα λεπτά μετά τις 7πμ:
Σάββατο 3/9/2016: Α. Ρωμυλίου: Πώς έγινα πρόσφυγας πολέμου το 1942 – το ταξίδι στη Μ.Ανατολή
Κυριακή 4/9/2016: Χρήστος Σταυρινάδης: Πώς έγινα πρόσφυγας πολέμου σε ηλικία 4,5 ετών
Δευτέρα 5/9/2016: Στην κατοχή πρόσφυγας στην ειρήνη μετανάστρια – Η Σώσα Πλακίδα μιλάει στο ert.gr
Τρίτη 6/9/2016: Πρόσφυγας πολέμου σε ηλικία 4 ετών: Ο πανεπιστημιακός Μάκης Καβουριάρης περιγράφει την «οδύσσεια» του 1942
Τετάρτη 7/9/2016 στο ert.gr: Ι. Τσαντές: Ο δάσκαλος των προσφυγόπουλων στη Μέση Ανατολή το 1944 – 1945
