81 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ…
10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ ’44, Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ
Επιμέλεια αφιερώματος Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
...αναδημοσίευση από το https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/istorikes-selides/81i-epeteios-apeleytherosis-tis-lesboy-apo-toys-nazi...
Τις πρωινές ώρες της 10ης Σεπτεμβρίου του 1944 τα Γερμανικά στρατεύματα αποχωρούν από το νησί μας, μετά από 40 μήνες κατοχής του. Η Λέσβος γιορτάζει τη λευτεριά της. Ο πολύπαθος λαός μας με μυριόστομη φωνή τραγουδούσε:
Πάνω στην όμορφη Λέσβο δεν είναι πια Γερμανοί,
δε μας σκιάζει τον Ήλιο μαυρίλα φασιστική.
Τ’ αντρειωμένα ανταρτάκια, εργάτες της Ελευθεριάς,
διώξαν τα μαύρα κοράκια απ’ τα σπλάχνα της δόλιας γενιάς.
Θάνατος στα σκυλιά!
Ζήτω η Λευτεριά της δοξασμένης Ελλάδας!
Κάτω ο φασισμός, Νέος Πολιτισμός
βγαίνει απ’ τα σπλάχνα μας παιδιά.
Νέα ζωή ανατέλλει, φωτίζεται η νυχτιά.
Ας έρθει εδώ όποιος θέλει για να μη ζει στη σκλαβιά.
Οι όμορφες βουνοπλαγιές μας θα σας δεχτούνε με χαρά,
θα ανοίξουνε οι αγκαλιές μας, ελάτε όλοι παιδιά στα βουνά.
Θάνατος στα σκυλιά!
Ζήτω η Λευτεριά της δοξασμένης Ελλάδας!
Κάτω ο Φασισμός, Νέος Πολιτισμός
βγαίνει απ’ τα σπλάχνα μας παιδιά…
Παραθέτουμε το χρονικό της απελευθέρωσης όπως καταγράφτηκε στο με αριθμό 1 φύλλο (2η περίοδος) της εφημερίδας «Ελεύθερη Λέσβος», οργάνου της Ν.Ε. του ΕΑΜ Λέσβου, την επόμενη μέρα της απελευθέρωσης, Δευτέρα, 11/9/1944:
Η ΛΕΣΒΟΣ ΜΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ
Από τις 5 και τέταρτο το πρωί της Κυριακής αναπνέουμε τον αμόλυντο αέρα της Λευτεριάς (…)
Η Λέσβος είναι από χθες την αυγή ελεύθερη. Ακόμα δεν μπορούμε να πιστέψουμε πως αυτή ήταν η αυγή που ονειρευόταν η λεσβιακή ψυχή, καταδυναστευμένη και περίλυπη, επί τριάμισι ολάκερα χρόνια βαριά σαν μολύβι, μαύρα πιο πολύ κι’ από την πίσσα. (…)
Από το πρωί του περασμένου Σαββάτου το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.) είχε από ειδικές υπηρεσίες του, την ασφαλή πληροφορία ότι οι Γερμανοί ήταν ξεσηκωμένοι για την οριστική φευγάλα τους. Όσο η ώρα περνούσε τόσο και πιο πολύ σπασμωδικές γίνονταν οι ενέργειες και οι προετοιμασίες του κάθε Γερμανού στρατιώτη. Παράλληλα μεγάλα τρεχάματα είχαν και οι διάφοροι «τριάστεροι» γκεσταμπίτες, που πηγαινοέρχονταν με τα χέρια στις τσέπες στην προκυμαία, υγροί από τον ίδρο και μαύροι από το τρόμο, ετοιμάζοντας βιαστικά σαν κολασμένοι δαίμονες τα απαραίτητα, με τη συνοδεία Γερμανών, για να φύγουν μαζί τους και να γλυτώσουν απ’ τη λαϊκή οργή που θα ξεσπούσε ασυγκράτητη και μανιασμένη απάνω τους.
Κατά τις τρεις το απόγευμα κυκλοφόρησε η διάδοση, ότι στις εφτά το βράδυ θα σήμαινε συναγερμός και στις έντεκα θα μπαρκάριζε όλος ο γερμανικός στρατός για αναχώρηση. Η Οργάνωση παρακολουθούσε παντού με τα στελέχη της και τη παραμικρότερη κίνηση. Κάθε 10 λεπτά το Γραφείο της πόλης Μυτιλήνης συνεδρίαζε αδιάκοπα σε κεντρικό κτίριο, είχε καταλεπτώς όλες τις πληροφορίες της κίνησης των Γερμανών από τους εγκαταστημένους στα διάφορα πόστα παρατηρητές του. Προς το βράδυ, Γερμανοί στρατιώτες τοποθέτησαν στον απέναντι του Μουσείου λόφο, το συγκεκριμένο κανόνι τους, όπως έκαναν πάντα, θέλοντας έτσι να ξεγελάσουν τον κόσμο και να τον κάνουν να μην πιστεύει στις διαδόσεις που κυκλοφορούσαν για την αποχώρησή τους.
Η μεταφορά των αποσκευών των πυρομαχικών και του άλλου υλικού τους από το Καρά Τεπέ και τους λόχους των άρχισε από τις 9 μ.μ. Τα μέλη του ΕΑΜ παρακολουθούσαν από επίκαιρα σημεία τα αυτοκίνητα και τα κάρα που μετέφεραν στην αποβάθρα το υλικό.
Κατά τα μεσάνυκτα άρχισαν να επιβιβάζονται τα πρώτα στρατιωτικά τμήματα. Τέσσερεις Γερμανοί στρατιώτες είχαν συνοδέψει από το «στρατόπεδο συγκεντρώσεως» ως το πλοίο και το γνωστό γκεσταμπίτη φονιά Κώστα Παπαδέλη ή Γιοβά (σ.σ. πριν 7 μέρες είχε σκοτώσει, στο καφενείο Κουτσομύτη τον εαμίτη Γιάννη Γρούβα). Στο μεταξύ Γερμανοέλληνες θέλησαν να λεηλατήσουν με την βοήθεια μερικών συγγενών των τις εγκαταλελειμμένες αποθήκες τροφίμων και άλλων ειδών. Σύγχρονα όμως, αποσπάσματα της Εθνικής Πολιτοφυλακής του ΕΑΜ κατέλαβαν αμέσως τα περάσματα, από όπου ήταν υποχρεωμένοι να μεταφέρουν τη λεία τους οι μεγαλεπίβουλοι Γερμανοέλληνες επιχειρηματίες. Έτσι ματαιώθηκαν μια-μια όλες οι κλοπές. Τα τρόφιμα και τα άλλα είδη τα παραλάμβαναν μέλη του ΕΑΜ και τα φρουρούσαν με ασφάλεια. Ας σημειωθεί ότι η λαϊκή επιτροπή συγκέντρωσης τροφίμων κατόρθωσε να περιμαζέψει με τον τρόπο αυτό σεβαστή ποσότητα, που μαζί με τα άλλα επισιτιστικά λάφυρα θα μοιραστούν στον κόσμο πολύ σύντομα και δίκαια.
Αφού έγινε η αναχώρηση του πρώτου γεμάτου από στρατό και πυρομαχικά βαποριού άρχισαν οι ετοιμασίες και για το δεύτερο. Τούτο μόλις στις 5 και τέταρτο σήκωσε την άγκυρά του μαζί μ’ ένα μεγάλο βενζινόπλοιο που παρέλαβε τους τελευταίους Γερμανούς. Δεν πέρασε όμως πολύ ώρα και το βενζινόπλοιο ξαναγύρισε και έβαλε φωτιά σ’ ένα άλλο που ’ταν γεμάτο πυρομαχικά, το ανατίναξε και μέσα σε λίγα λεπτά βυθίστηκε. Άπειρα πλήθη κόσμου που πέρασαν τη νύκτα τους άγρυπνα στους εξώστες και στα παράθυρα παρακολουθούσαν τώρα απ’ όλες τις υψηλές συνοικίες το θέαμα της άδοξης αναχώρησης των Γερμανών. Σύγχρονα, τα μέλη του ΕΑΜ είχανε πάρει θέση στα σταυροδρόμια και στις αρτηρίες που συγκοινωνούν με την αγορά, απαγορεύοντας την κυκλοφορία, για να δοθεί καιρός στα αρμόδια συνεργεία να ξεκαθαρίσουν τους δρόμους της προκυμαίας και της αγοράς, από τις νάρκες που είχαν κατασπείρει οι Γερμανοί σε διάφορα σημεία. Έτσι μόλις κατά τις 9:30 κατορθώθηκε να επιτραπεί η κυκλοφορία και να παίξουν χαρμόσυνα οι καμπάνες των εκκλησιών. Τότε απ’ όλες τις συνοικίες χείμαρροι κόσμου άρχισαν να κατεβαίνουν στην προκυμαία και να παίρνουν θέση γύρω στο Δημαρχείο όπου θα γινόταν η μεγάλη εορταστική συγκέντρωση. Η μεγάλη λαϊκή μάζα, η καθαυτό δυναμική μάζα, τράνταξε δυνατά τον αέρα με ζητωκραυγές και χειροκροτήματα για τη λευτεριά. Άλλα πλήθη με μεγάλες χαρμόσυνες επιγραφές και με σημαίες κατέβαιναν από τα περίχωρα συντεταγμένα. Όγκοι πλήθους με τις συμμαχικές σημαίες και της Ελλάδας έρχονταν από την αγορά στο Δημαρχείο. Ο ενθουσιασμός όλου του κόσμου είχε φθάσει στο κατακόρυφο (…). Στο μεταξύ το Γραφείο Πόλης του ΕΑΜ εγκαταστάθηκε στη Νομαρχία (σ.σ. σήμερα κτίριο γραμματείας Πανεπιστημίου Αιγαίου στην οδό Βουρνάζων) όπου υψώθηκε και η Ελληνική Σημαία. Αλλά και όλες οι εξουσίες του τόπου πέρασαν αμέσως στα χέρια της οργάνωσης.
Η Πόλη σημαιοστολίστηκε και ο άνεμος της λευτεριάς, της πραγματικής πια λευτεριάς που δεν έχει πια καμιά σχέση με την ψεύτικη εκείνη της 4ης Αυγούστου, ανέμιζε την κυανόλευκη. Όταν στις 11 τα μέλη του ΕΑΜ και τα μέλη του Γραφείου της Πόλης πήγαιναν στο Δημαρχείο, ο αλαλαγμός του πλήθους που ζητωκραύγαζε και χειροκροτούσε είχε ξεπεράσει κάθε πρόβλεψη. Με ξεχωριστή ανακούφιση πληροφορήθηκε ο κόσμος την σύλληψη και κράτηση στο Α΄ Αστυνομικό τμήμα των γκεσταμπιτών και όλων γενικά των προδοτών που με την εμφάνισή τους τρομοκρατούσαν τόσον καιρό τον κόσμο. «Κάτω οι άτιμοι προδότες», φώναζαν όλοι με ασυγκράτητη αγανάκτηση. Η Εθνική Πολιτοφυλακή με κόπο πολύ κατόρθωσε να προλάβει το λιντσάρισμα τους από τις οργισμένες λαϊκές μάζες και την δημιουργία σκηνών που θα είχαν για αποτέλεσμα τον άμεσο θάνατο των γκεσταμπιτών μέσα στους δρόμους. Όλοι όσοι φέρουν την άτιμη κατηγορία του προδότη θα περάσουν από Λαϊκό Δικαστήριο και θα δώσουν λόγο για την άτιμη πράξη τους που κηλιδώνει και κατεβάζει τον άνθρωπο πιο χαμηλά κι’ από τα χτήνη.
Στις 11 και 10 το θέαμα του κόσμου μπροστά και γύρω από το Δημαρχείο ήτανε πρωτόφαντο. Ποτέ δεν είδε η πόλη παρόμοια σε όγκο και μεγαλείο συγκέντρωση, Αμέτρητες χιλιάδες κόσμου στριμώχνονταν προς όλες τις πλευρές, νοιώθοντας τη χαρά του ξεσκλαβώματος βαθειά μέσα στη καρδιά (…). Πρώτος μίλησε στα συγκεντρωμένα πλήθη ο υπεύθυνος Γραφείου Πόλης σγ. Χρίστος Χριστοδούλου (…). Ζητωκραυγές και χειροκροτήματα σκέπαζαν την κάθε φράση του. Έπειτα μίλησε προς τα πλήθη από μέρους της οργάνωσης με φλογώδη ενθουσιασμό και μέσα σε γενική συγκίνηση ο συναγωνιστής Γιώργος Γιαλούρης. Ο λόγος του, ένας λόγος αντάξιος των μεγάλων στιγμών της πατρίδος μας, γεμάτος νόημα, γεμάτος περιεχόμενο έκανε βαθειά αίσθηση. Ήταν ο λόγος αληθινή πνοή της λευτεριάς που ονειρευόταν απόκρυφα η καρτερική λαϊκή ψυχή περιμένοντας, υπομένοντας και αγκομαχώντας κατά το μακρύ διάστημα της σκλαβιάς. Τα πλήθη ζητωκραύγαζαν και χειροκροτούσαν συνειδητά την κάθε φράση (…). Λίγα λόγια, αλλά γεμάτα από ενθουσιασμό είπε κατόπι ο συναγωνιστής Τσιτσιγιάννης. Ο κόσμος τον χειροκρότησε ζωηρότατα. Με τον ίδιο ενθουσιασμό μίλησε έπειτα από μέρους του Κομμουνιστικού κόμματος ο σγ. Μήτσος Χαραλαμπίδης. Ακράτητα χειροκροτήματα δονούσαν τον αέρα επί πολλά λεπτά της ώρας επίμονα. Οι ζητωκραυγές είχαν φτάσει στο κατακόρυφο. Όσο οι λαϊκές μάζες ένοιωθαν πως είναι λεύτερες πια να εκφράσουν τον ενθουσιασμό τους, τόσο πιο πολύ ζητωκραύγαζαν και χειροκροτούσαν τον ρήτορα. Μετά τον σγ. Μήτσο Χαραλαμπίδη μίλησαν με ζωηρό παλμό από μέρους της ΕΠΟΝ ο σγ. Αριστείδης Ραπίτης και με λίγες αλλά χαρακτηριστικές φράσεις η συναγωνίστρια Μαρίκα Ζαγορίσιου. Μετά τις ζητωκραυγές που κάλυψαν και τους λόγους αυτούς τραγουδήθηκε από τα μέλη της ΕΠΟΝ το Επονίτικο Εμβατήριο και κατόπι η μουσική του Ορφανοτροφείου παιάνισε τον Εθνικό Ύμνο. Η συγκέντρωση διαλύθηκε κατά τις 1 μετά το μεσημέρι.
Συμπληρωματικά πρέπει να σημειωθεί ότι από την αυγή το ΕΑΜ Μόριας και Παμφίλων είχε καταλάβει με οδηγίες ειδικού μηχανικού του ΕΛΑΣ για την πρόληψη έκρηξης και δυστυχήματος τον Καρά Τεπέ.
Οι 35 Λεσβίοι κρατούμενοι που ήταν κλεισμένοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ξελευθερώθηκαν από τα μέλη του ΕΑΜ στις 2:30 το πρωί. Από αυτούς οι 22 ήταν Καλλονιάτες και Αγιαπαρασκευώτες κι είχανε πιαστεί από Γερμανούς πριν λίγες μέρες με τα τελευταία τρομοκρατικά γεγονότα.
Το απόγευμα στις 2 οι καμπάνες όλων των εκκλησιών ανάγγειλαν την είσοδο στην πόλη των πρώτων αντάρτικων σωμάτων από την ύπαιθρο. Πυκνά κύματα κόσμου καταγέμισαν μέσα σε λίγη ώρα την αυλή και τους άλλους χώρους του Νομαρχιακού Μεγάρου, όπου μεταξύ άλλων έφθασε και το Ελληνοαγγλικό κομάντος που ’χε αποβιβαστεί δυο μέρες πριν στο νησί μας κι είχε έρθει σε επαφή με την οργάνωση του ΕΑΜ.
Στην Νομαρχία έρχονταν και έδιναν τα συγχαρητήρια τους στους εκπροσώπους του ΕΑΜ προϊστάμενοι πολλών υπηρεσιών, ο Πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης Μυτιλήνης κ. Ιάκωβος και άλλοι. Στο μεταξύ έφταναν από την ύπαιθρο και άλλα αντάρτικα σώματα, άλλα με τα πόδια και άλλα με αυτοκίνητα.
Στις 7 το βράδυ άρχισε η μεγάλη παρέλαση από τον Ταρλά με την ακόλουθη σειρά και μέσα σε καινούριες πάλι ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Πρώτα περνούσαν τμήματα του ΕΛΑΣ με την πολεμική τους εξάρτηση, ερχόντουσαν ύστερα οι συναγωνιστές και συναγωνίστριες της ΕΠΟΝ και κατόπιν οι συναγωνιστές και συναγωνίστριες του ΕΑΜ. Η παρέλαση έγινε από το δρόμο της Μεραρχίας (σ.σ. οδός Καβέτσου) από την Εθνική Τράπεζα (σ.σ. τώρα κτίριο Νομαρχίας), την προκυμαία και την αγορά. Κατά την ώρα της παρέλασης τα φώτα της προκυμαίας ήταν αναμμένα. Απ’ όπου περνούσαν συντεταγμένα τα τμήματα της Οργάνωσης ο κόσμος χειροκροτούσε με ολοένα αυξανόμενο ενθουσιασμό και συγκίνηση. Μεγάλη εντύπωση έκαναν σ’ όλο τον κόσμο όσα τμήματα του ΕΛΑΣ ήρθανε στην πόλη μας και πήρανε μέρος στην παρέλαση για την τέλεια πολεμική τους εξάρτηση. Ήταν ένας αληθινός στρατός, οργανωμένος με θαυμαστό στρατιωτικό σύστημα. Εντύπωση έκανε και το πλήθος των συναγωνιστριών της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ, τόσο, που ’δωσαν την αφορμή να ζητούν το γράψιμό τους στην οργάνωση και άλλες πάρα πολλές νέες. Στην οργάνωση ζητούν να γραφούν και πολλοί πολίτες παρακαλώντας να γίνουν δεκτοί από τα αρμόδια στελέχη της και να ενισχύσουν με κάθε τρόπο το έργο της. Η εγγραφή γίνεται με πρόταση συναγωνιστριών ή συναγωνιστών που γνωρίζουν το ηθικό ποιόν κάθε προτεινόμενου και εγγυώνται γι’ αυτό.
Σημ.: Οι φωτογραφίες του αφιερώματος είναι του Σίμου Δ. Χουτζαίου.
