του Νάσου Μπράτσου
Koμβικό σημείο για τις εξελίξεις στην κατεχόμενη από τους ναζί Ελλάδα, έπαιξε η νικηφόρα μάχη ενάντια στην πολιτική επιστράτευση, η μόνη του είδους σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη.
Ως «πολιτική επιστράτευση» οι ναζί είχαν ονομάσει τη μεταφορά εργατικού δυναμικού από τις κατεχόμενες χώρες προς τη Γερμανία για να στηρίξουν τη βιομηχανική τους παραγωγή και ειδικά την πολεμική τους βιομηχανία.
Η πίεση μεγάλωσε από την ήττα στη μάχη του Στάλινγκραντ, που σήμανε και τη «μετάταξη» γερμανικού εργατικού δυναμικού από τις φάμπρικες στο μέτωπο, οπότε το κενό που άφηναν πίσω τους έπρεπε να καλυφθεί.
Η δοσίλογη ελληνική κυβέρνηση επιχειρεί τη διάψευση των φημών για εφαρμογή του μέτρου και στην Ελλάδα, αλλά η διαταγή δεν αργεί να έρθει, με τις αντιστασιακές δυνάμεις και ειδικά το εργατικό ΕΑΜ (είχε ιδρυθεί πριν το κεντρικό ΕΑΜ – στις 16 Ιουλίου του 1941 ιδρύθηκε το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ΕΑΜ ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941) να έχει ήδη ξεκινήσει προετοιμασίες κινητοποιήσεων.
Η διαταγή των κατακτητών είναι σαφής: «Εκαστος κάτοικος της Ελλάδος, ηλικίας από 16 μέχρι 45 ετών είναι υποχρεωμένος, εάν το απαιτήσουν αι περιστάσεις, ν’ αναλάβη υποδεικνυομένην εις αυτόν εργασίαν διά γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας. Ιδίως είναι υποχρεωμένος να παρουσιάζεται με ακρίβειαν εις την εργασίαν, να τηρή τας ώρας εργασίας και να παρέχη απόδοσιν εργασίας, ανταποκρινομένην προς τας σωματικάς του δυνάμεις. Οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται έξω του τόπου της μονίμου κατοικίας των συγκεκροτημένοι εις συμβιωτικάς ομάδας στρατοπέδου, εάν απαιτηθή το τοιούτον.
Η πρόσκλησις προς ανάληψιν εργασίας γίνεται υπό των γερμανικών αρχών απ’ ευθείας ή υπό των εντεταλμένων προς τούτο ελληνικών αρχών, ιδίως, Επιθεωρήσεων εργασίας, δημάρχων.
Αι γερμανικαί υπηρεσίαι παρέχουν ανάλογον προς τας συνθήκας αποζημίωσιν και, εφ’ όσον τούτο είναι δυνατόν, και τροφήν.
Ο μη συμμορφούμενος προς τας εκ των άρθρων 1 και 2 απορρέουσας υποχρεώσεις, τιμωρείται με: 1) χρηματικήν ποινήν απεριορίστως ή 2) φυλάκισιν ή ειρκτήν ή 3) στρατόπεδον καταναγκαστικών έργων.
Η παρούσα διάταξις τίθεται εν ισχύι από της ημέρας της κοινοποιήσεως αυτής.
Δια του Διοικητού της Νοτιανατολικής Ευρώπης εντεταλμένου ταυτοχρόνως με την αρχηγίαν του στρατού Στρατηγού Σπάϊντελ».
Το γερμανικό φιρμάνι βγαίνει στις 23/2/1943 και από την επόμενη μέρα ξεκινούν οι αντιδράσεις.
Eκτός της ενίσχυσης της πολεμικής μηχανής των ναζί, είναι βέβαιο ότι η συντριπτική πλειοψηφία όσων θα έφευγαν «επιστρατευμένοι» για τα γερμανικά εργοστάσια, δεν θα επέστρεφε ποτέ. Άλλοι θα πέθαιναν από την υπερεντατική δουλειά, άλλοι από τις βόμβες των συμμάχων και άλλοι θα εκτελούνταν για διάφορες αφορμές με στόχο την «πειθάρχιση» των υπολοίπων.
Έτσι το κύμα απεργιών και διαδηλώσεων που ξεκίνησε δεν είχε προηγούμενο, μέχρι που οι διαδηλωτές κατάφεραν να εισβάλουν στο κατοχικό «Υπουργείο» Εργασίας και να πυρπολήσουν τις λίστες με τα ονόματα των επιστρατευμένων.
Όλες αυτές οι μέρες των κινητοποιήσεων δεν ήταν αναίμακτες, πυροβόλα όπλα, χειροβομβίδες, συλλήψεις, βασανιστήρια, είναι η απάντηση των κατακτητών, αλλά δεν μπόρεσαν να κάμψουν τη μαζική εκδήλωση των κινητοποιήσεων. Εκτιμήσεις της εποχής κάνουν λόγο για 50.000 διαδηλωτές στις 5 Μάρτη 1943 έξω από το Υπουργείο Εργασίας, ενώ συνολικά γίνεται λόγος για 300.000. Διαδηλώσεις δεν έγιναν μόνο στην Αθήνα, αλλά και σε πολλές πόλεις της χώρας, ήταν μία πανελλαδική μάχη. Ιδιαίτερη συμμετοχή είχαν και οι νέοι της ΕΠΟΝ που είχε ιδρυθεί το Φεβρουάριο του 1943 και η μάχη της πολιτικής επιστράτευσης, ήταν από τα πρώτα «διαπιστευτήριά» τους.
Υπό το βάρος της κοινωνικής έκρηξης, ο κατοχικός «πρωθυπουργός» Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος παύεται και αντικαθίσταται από τον Ιωάννη Ράλλη, ενώ η πολιτική επιστράτευση ακυρώνεται στις 10/3/1943.
Οι συνέπειες της νικηφόρας έκβασης της μάχης αυτής, ήταν από τη μία ότι χιλιάδες Ελλήνων έσωσαν τη ζωή τους αφού δεν μεταφέρθηκαν στα κάτεργα της Γερμανίας και από την άλλη ότι δεν ενισχύθηκε η πολεμική μηχανή των κατακτητών με νέο αίμα στα γρανάζια της. Επιπλέον έπαιξε τεράστιο ρόλο στο ηθικό και την αυτοπεποίθηση όλων όσων αγωνίζονταν ενάντια στις δυνάμεις του φασισμού – ναζισμού, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλο τον κόσμο.
Από το εξαντλημένο βιβλίο «Εργατικές Ιστορίες – Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα από το 1920 έως το 1967» (εκδόσεις Bux, συγγραφέας Νάσος Μπράτσος ISBN 13 9789607939005, Φλεβάρης 1998), αναδημοσιεύουμε τη μαρτυρία του Θύμιου Μπράτσου στελέχους της επιτροπής πόλης του Εργατικού ΕΑΜ στην Αθήνα.
Σχετική είδηση: Εκδήλωση για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης το 1943
