Μία εξαιρετική πρωτοβουλία πήρε το ΓΕΛ Ευδήλου Ικαρίας και οργάνωσε τη Δευτέρα 11 Μαρτίου εκδήλωση με θέμα «Fake News Φαινόμενο- Αντιμετώπιση - Απειλή για τη Δημοκρατία»; στην οποία μας έκανε την τιμή να μας προσκαλέσει ως ομιλητές. Μαζί μας ο συνάδελφος Δημήτρης Δουρής που μετά τη συνταξιοδότησή του ζει στην Ικαρία και διαδικτυακά συνδέθηκε ο δημοσιογράφος και νυν ευρωβουλευτής Κώστας Αρβανίτης . Παρέμβαση έκανε ο Δήμαρχος Φανούρης Καρούτσος , ενώ έγιναν και ερωτήσεις από το κοινό. Παρόντες ο πρόεδρος της ΕΛΜΕ Ικαρίας και Φούρνων Χρήστος Δάμαλος και ο διευθυντής της Ικαριακής Ραδιοφωνίας Σωτήρης Πολίτης .
Ακολουθεί η εισήγησή μας που δεν είναι ακριβώς ο γραπτός λόγος του κειμένου, αλλά βασίστηκε σε αυτό σαν χρήση σημειώσεων.
Σαν fake news ορίζουμε την ψευδή είδηση, όμως επιτρέψτε μου να διευρύνω τον ορισμό και για τις περιπτώσεις που συνειδητά αφαιρούνται στοιχεία και παράμετροι των ειδών, με αποτέλεσμα την αλλοίωση της και τη μεταφορά με τον τρόπο αυτό, την παραπληροφόρηση. Μιλάω για την οργανωμένη λειτουργία των ΜΜΕ και όχι για τη χρήση από τους πολίτες των social media,θέμα στο οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω.
Η οργανωμένη λειτουργία των επαγγελματικών ΜΜΕ με ψευδείς ειδήσεις υπηρετεί συνήθως εμπορικούς σκοπούς πώλησης αντιτύπων, ποσοστών ακροαματικότητας και τηλεθέασης, άρα και συνεργασία, αλλά και οργανωμένα πολιτικά συμφέροντα. Είναι τόσο παλιά όσο και η ύπαρξη των ΜΜΕ και διευκρινίζω ότι δεν το λέω αφοριστικά και συλλήβδην καθώς υπάρχουν, υπάρχουν και που υπάρχουν και ΜΜΕ και δημοσιογράφοι που βρίσκονται στην αντίπερα όχθη, συχνά με κόστος για τους ίδιους.
Θα δούμε και θα εντοπίσουμε στοιχεία από παλιές και νέες ειδήσεις αυτής της κατηγορίας για να συνοψίσουμε στο τέλος σε κάποιες βασικές κατευθύνσεις.
Τ α βασικά ως προς το περιεχόμενο των ειδών που διαβάζουμε και καλούμαστε να αξιολογήσουμε, όπως μας τα δίδαξαν γενιές αξιόλογων δημοσιογράφων.
Ποιος-Που-Ποτε-Τι-Γιατι-Πως: είναι οι βασικοί κανόνες που πρέπει να βασίζεται η συγγραφή ορισμένων ειδών και κατά συνέπεια και αυτά που πρέπει να αναζητήσουν τον αναγνώστη της.
1) συχνά στα fake news απουσιάζουν κάποια από τα παραπάνω ερωτήματα-απαντήσεις για να μας οδηγήσουν σε λάθος συμπεράσματα.
2)συνέπεια των παραπάνω είναι να τσεκάρουμε αν το δημοσίευμα έχει υπογραφή συντάκτη, ημερομηνία, τα αναγραφόμενα εντός του κειμένου αποδίδονται σε κάποια πηγή πχ δήλωση κάποιου ατόμου ή ανακοίνωση φορέα, αν υπάρχει πηγή στον φωτο, αν υπάρχει ενεργός σύνδεσμος που να παραπέμπει στο μέσα, αν πρόκειται για είδη που είναι σε αναδημοσίευση, αν το μέσο που παραπέμπει το σύνδεσμο σε περίπτωση που δεν είναι γνωστό, έχει σαφή στοιχεία επικοινωνίας (διεύθυνση, τηλέφωνο, αναγραφή ιδιοκτησιακών στοιχείων, κλπ).
 |
| Ο Δήμαρχος Φανούρης Καρούτσος |
Ενδεικτικά παραδείγματα fake news μεσοπολέμου και κατοχής.
1)Τα φαντάσματα στο Χαλάνδρι το 1933
Σειρά δημοσιευμάτων παρουσιάζουν απόκοσμα φαινόμενα στον συνοικισμό των Μικρασιατών προσφύγων στο Χαλάνδρι, μιλώντας για θορύβους, σκιές, κραυγές και άλλα φοβερά που ούτε η χωροφυλακή δεν μπορούσε να εξηγήσει.
ι. Η εξήγηση ήταν απλή, την περιοχή εποφθαλμιούσαν οικονομικά-οικοδομικά συμφέροντα που ήθελαν να διώξουν τους πρόσφυγες και τις παράγκες τους από εκεί για να την εκμεταλλευτούν, αλλά και άλλοι με πιο ταπεινά κίνητρα που είχαν φάει κατά τα κοινά λεγόμενα χυλόπιτες από προσφυγοπούλες και ήθελαν να εκδικηθούν. , καθώς και άλλοι που θεωρούσαν ότι οι κακές συνθήκες υγιεινής των προσφύγων δημιουργούσαν πρόβλημα στην περιοχή. Διόρθωσαν ποτέ οι εφημερίδες που έγραφαν για ξωτικά, ζήτησαν συγνώμη γι' αυτά που έγραφαν; Όχι ποτέ!!
Συμπέρασμα: Πίσω από την ανάγνωση μίας να ψάχνουμε πάντα το γιατί, αλλά και το γιατί τώρα, γιατί τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και όχι κάποια άλλη, ακόμα και αν δεν μπορέσουμε να απαντήσουμε άμεσα, η αμφιβολία μας οδηγεί στο να μην καταναλώνουμε άκριτα και αμάσητα αυτά που διαβάζουμε.
2)“Ροζ αθλητικά σκάνδαλα” στην Αθήνα του Μεσοπολέμου στην αρχή του 1936
Σύμφωνα με ανώνυμες καταγγελίες σε εφημερίδες, αθλητές και αθλητές στο Παναθηναϊκό στάδιο, μετά την προπόνηση πήγαν μαζί στους λουτήρες, σε ώρα που δεν ήταν εκεί ο φύλακας. Υπήρξαν και πρωτοσέλιδα για το θέμα αυτό.
Όπως έγινε γνωστό τα έκτροπα έγιναν γνωστά όταν ο ανώνυμος ταβερνιάρης της περιοχής περηφανεύονταν ότι είχε πελάτες μετά την προπόνηση αθλητών και αθλητών που τα συζητούσαν και σιγά-σιγά το μυστικό διερεύνονταν και οι αθλητικές αρχές.
Η Άλλη εφημερίδα φυσικά δεν αναφέρει ονόματα για να μην αντιμετωπίσει και πιθανές νομικές ευθύνες, αναφέρεται σε περιστατικά, όπου οι αθλήτριες γέννησαν τα παιδιά που διεκδικούσαν την πατρότητα ουκ ολίγοι αθλητές διαφόρων αθλημάτων.
Και η φαντασία στην περίοδο του Μεσοπολέμου, οργίαζε από τα ροζ αναγνώσματα.
Για να μην πέσει λάσπη σε γνωστές αθλήτριες, αυτές αναφέρονταν ονομαστικά ότι εξαιρούνται, οι υπόλοιπες αθλήτριες ήταν εν δυνάμει ελευθεριών ηθών. Τελικό αποτέλεσμα μηδέν, κανένα όνομα δεν βγήκε τίποτα δεν προέκυψε, αλλά οι πωλήσεις των εφημερίδων που τα έγραφαν πήγαν καλά.
Βέβαια μία από τις εφημερίδες που πρωτοστάτησαν εφημερίδα (Ελεύθερος Άνθρωπος) ήταν ακριβής στα πιτούρα και φτηνή στο αλεύρι, εύκολα πούλαγε το γυμνό της εποχής. Την “τραβούσαν” θέματα όπως η Ζντένκα Κούμποβα, η Τσεχοσλοβάκα πρωταθλήτρια που έγινε άντρας και ήθελε να πάει στρατιώτης και αφιέρωσε χώρο στο σχετικό θέμα, με το ερώτημα των αγωνισμάτων “αν θα νυμφευτεί”.
Επίσης δεν δίστασε να διαπομπεύσει χωρίς στοιχεία αθλήτριες, στην Αθήνα, αλλά επαινούσε ημίγυμνες σκιέρ στις Άλπεις, που έκαναν τους βράχους ερωτικές φωλιές και αναφέρει και σχετικός υπότιτλος «όταν τα νιάτα γλεντούν». Η λεπτομέρεια ήταν ότι οι σκιερ ήταν μέλη οικογενειών από μπίζνεσμαν, βαρόνους, δούκες και κόμητες.
Συμπέρασμα για το σήμερα: να εξετάζουμε και το γενικό προφίλ όποιου ΜΜΕ ή όποιου προφίλ στα social media δημοσιεύει κάτι, γιατί η σοβαρότητα ή μη είναι χαρακτηριστικό που αποκτιέται με τη διάρκεια στο χρόνο και τις επιλογές που χαρακτηρίζουν αυτόν που τις κάνει.
3)Ο Γκοντζίλα - στο στρατό έτσι λέγαμε τα κρέατα για σίτιση που ήταν ύποπτης από υγειονομική άποψη και καταλληλότητα για κατανάλωσης) προέλευσης.
Στις 31 Μαΐου 1933 οι εφημερίδες αναφέρονται στην προηγούμενη ημέρα όπου 300 στρατιώτες του λόχου σκαπανέων στην τοποθεσία Κουτσικάρι στον Πειραιά (34ο σύνταγμα πεζικού) εμφάνισαν συμπτώματα ομαδικής δηλητηρίασης.
Το αποτέλεσμα ήταν εκατοντάδες συγγενείς να συγκεντρωθούν έξω από το στρατόπεδο 17 στρατιώτες νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομεία, ενώ οι περιγραφές για τις πρώτες ώρες της δηλητηρίασης αναφέρουν σπαρακτικές κραυγές από τους φαντάρους που πονούσαν. Ένας στρατιώτης πεθαίνει από τη δηλητηρίαση. Ο έλεγχος βρίσκει τα μαγειρικά σκεύη κασσιτερωμένα, άρα η ποιότητα του φαγητού είναι η αιτία της δηλητηρίασης.
Στον τύπο βγαίνουν σενάρια με υποψίες για κομμουνιστικό δάκτυλο και ενώ διακινούνται για μέρες τελικά απορρίφθηκαν καθώς οι εμπλεκόμενοι στα μαγειρεία, δεν είχαν καταγραφεί για τέτοιου τύπου συμπάθειες.
Ξεκινούν ανακρίσεις και αποφασίζεται η αγορά τροφίμων να γίνεται με την παρουσία αξιωματικού, ο αρχιμάγειρας να είναι εμπιστοσύνης και να μην ανακατεύονται άλλοι στα μαγειρεία. Επίσης πρώτοι να δοκιμάζουν το συσσίτιο ο μάγειρας και οι επιβλέποντες αξιωματικοί.
Συμπέρασμα: Κρατήστε ότι πρώτα υπήρξε η διατύπωση για ενδεχόμενες ευθύνες σε συγκεκριμένη κατεύθυνση και μέρες μετά ήρθε η διασταύρωση που ήταν αρνητική.
4)Οι γιατροί
Σε άλλο περιστατικό το 1933 συλλαμβάνονται κομμουνιστές γιατροί του μετωπικού σχήματος «Εργατική βοήθεια» που συνέδραμε διωκόμενους συνδικαλιστές και μέλη του ΚΚΕ, εξόριστους, πολιτικούς κρατούμενους κλπ. Το πολιτικό κλίμα της εποχής ήταν σκληρό και οι διώξεις με το νόμο του Ιδιώνυμου, συνεχείς.
Οι συλληφθέντες όχι μόνο δεν έκρυψαν την πολιτική τους ταυτότητα, αντίθετα την υπερασπίστηκαν. Ακολούθησαν δημοσιεύματα με πηγή την ασφάλεια - ΟΙ ΙΔΙΕΣ ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟ ΕΓΡΑΨΑΝ- που οι συλληφθέντες κατήγγειλαν ως ψευδή, συκοφαντικά και κατασκευασμένα. Σύμφωνα με αυτά οι γιατροί με τη μη θεραπεία ιερόδουλων που έπασχαν από αφροδίσια νοσήματα, θα ευνοούσαν την ανάπτυξή τους και την εξάπλωσή τους. Από τα δημοσιεύματα καρμπόν που βγήκαν στον Τύπο μίας εφημερίδας προχώρησε και άλλο αναφέροντας ότι οι σατανικοί γιατροί έφτιαξαν και εμβόλιο με το οποίο θα μετέδιδαν σε ασθενείς τα νοσήματα αυτά.
Έτσι σύμφωνα με το σενάριο, οι μολυσμένοι εργάτες θα απολυθούν από τις επιχειρήσεις για να μην κολλήσουν άλλους, οπότε φτωχοί, ταλαιπωρούνται από τις ασθένειες και αγανακτισμένοι, που αποτελούσαν το εύφορο έδαφος για να εξαπλωθεί η κοινωνική δυσαρέσκεια και να γίνουν ταραχές με στόχο την πτώση του. καθεστώτος, μέσω «ταχύρρυθμου» προγράμματος ανατροπής, αφού τα αφροδίσια θα εξαπλώνονταν με γρήγορους ρυθμούς.
Παρά τα έξω από κάθε λογική, σενάρια οι συλληφθέντες καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης και εξορίας μόνο για την πολιτική τους δράση και όχι για το σενάριο με τα αφροδίσια νοσήματα που δεν μπόρεσε να αποδειχθεί, ΟΧΙ ΜΟΝΟ δεν ζήτησε καμία εφημερίδα συγνώμη για τα ψευδή δημοσιεύματα περί αφροδισίων. νοσημάτων, αλλά βγήκαν άνευ αποδείξεων και συνεπειών για τους γιατρούς και δημοσιεύματα που ανακάλυψαν τους συλληφθέντες, με τα πρωτόκολλα της Σιών και τα αφροδίσια με το σιωνισμό.
ΚΙ' ΕΝΩ ΓΙΝΟΝΤΑΝ ΑΥΤΑ
Η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στις 6 Ιουνίου 1933 μετατοπίζει την ειδησεογραφία από τις δηλητηριάσεις στο στρατό και τα αφροδίσια νοσήματα που διασπώνται με «κομμουνιστικό δάκτυλο» σε ερωτομανείς εργάτες, σε ζητήματα κεντρικών πολιτικών σκηνών, σε ζητήματα κεντρικών πολιτικών σκηνών και ζητημάτων της. πραγματικής ζωής εκείνης της περιόδου.
Συμπέρασμα: Η απότομη εξαφάνιση θεμάτων από τα ΜΜΕ είτε όταν δεν έχει πιάσει το προωθούμενο φανταστικό σενάριο, είτε όταν άλλα θέματα επικαιρότητας εμφανίζονται με πιο ορμητικό τρόπο. Άρα πρέπει πάντα να κοιτάμε και προς τα πίσω και όταν διαπιστώνουμε απότομα κοψίματα της θεματικής να πονηρεύουμε.
Η κατοχή
Πολλά τα παραδείγματα στους ελεγχόμενους από τους Γερμανούς κατοχικό τύπο, αλλά ας μείνουμε σε ένα από τη «γειτονιά» μας, από τη Σάμο. Αυτό είναι η «είδηση» ότι οι Σαμιώτες υποδέχτηκαν το 1943 δήθεν με «ενθουσιασμό» τους Γερμανούς κατακτητές που νίκησαν στη μάχη τους εχθρούς (δηλαδή Έλληνες και Εγγλέζους), ασχέτως αν δεν έγιναν ΠΟΤΕ μάχη, αφού Εγγλέζοι, ΕΛΑΣ,Ιερολοχίτες και Ιταλοί είχαν συνθηκολογήσει. εγκαταλείψει μέρες πριν τη Σάμο και δεν είχαν ποτέ ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ τους, όπως γράφει η εφημερίδα ΤΟ ΦΩΣ που βρίσκεται στο αρχείο του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου. Βεβαίως μεγάλος αριθμός Σαμιωτών διέφυγε ως πρόσφυγας στη Μέση Ανατολή αφού δεν είχε την πρόθεση να μείνει στο νησί υπό γερμανική κατοχή. Θυμίζω ότι οι Γερμανοί πριν την απόβασή τους στο νησί είχαν βομβαρδίσει τη Σάμο με θύματα άμαχο πληθυσμό.
Νεότερα Χρόνια - μεταπολεμική περίοδος
Στα τελευταία χρόνια που θεωρώ νέα αφετηρία στην επιστημονική πλέον αξιοποίηση των fake news , τον πόλεμο του Βιετνάμ, που οι ΗΠΑ με τη λήξη του εκτίμησαν ότι η δημοσιότητα που πήρε και η κοινή γνώμη, δεν εξυπηρέτησαν τους σκοπούς τους.
Στους πολέμους που ακολούθησαν τα fake news. ήταν αναπόσπαστα στοιχεία τους. Όπως πλάνα πολεμικών προϊόντων συχνά σκηνοθετημένα που δεν ήταν στην πρώτη γραμμή. Αλλά και στη χώρα μας αποκαλύφθηκε ότι πλάνα δήθεν από τον πόλεμο στο Αφγανιστάν είχαν γυριστεί στο λόφο του Φιλοπάππου.
Μεταδόθηκαν στη χώρα μας σύμφωνα με εργαζομένους στα ΜΜΕ πλάνα από πολεμικές επιχειρήσεις στο εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας που ήταν σκηνοθετημένες από συνεργεία Σέρβων και άλλων εθνοτήτων που εμπλέκονταν στον πόλεμο και πωλούνταν στα ΜΜΕ και με άκρως επαγγελματικό τρόπο, δηλαδή ποτέ τα ίδια πλάνα σε δύο ή παραπάνω. κανάλια για να υπάρχει η αποκλειστικότητα και να μην πέφτει η τιμή. Πχ πλάνα με όλμο να ρίχνει, στρατιώτες να έρπονται με τα όπλα τους, στρατιώτες να εφορμούν σε τελικά άδειο κτήριο, κλπ.
Παράλληλα σε παγκόσμια κλίμακα, δημιουργήθηκε η κατηγορία των λεγόμενων «παρακοιμώμενων» δημοσιογράφων που ακολουθούσαν μια πλευρά των εμπολέμων κινούμενοι σε ζώνες που η ίδια η στρατιωτική πλευρά επέτρεπε και με πληροφορίες που διοχέτευαν.
Έτσι είδαμε πλάνα από το πετρέλαιο που δημιουργούσε ρύπανση στον Περσικό κόλπο, και χρησιμοποιήθηκε πλάνο με κορμοράνο από την ευρωπαϊκή οικολογική καταστροφή, είδαμε κουβετιανό ιατρείο να θρηνεί για μωρά που δεν σκοτώνουν οι Ιρακινοί, ενώ τελικά ήταν η κόρη του πρεσβευτή στην φοιτήτρια του Κουβέιτ. στις ΗΠΑ.
Είδαμε πλάνα πυραυλικών επιθέσεων χωρίς τις συνέπειες τους και έμοιαζαν με βεγγαλικά στην ανάσταση.
Προφανώς σε αυτό το δυστοπικό τοπίο πολλοί εργαζόμενοι στα ΜΜΕ επιχείρησαν να μεταφέρουν αλήθειες και αρκετοί το πλήρωσαν με τις ζωές τους. Η πάλη για την αλήθεια των ειδών σημαίνει ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίσουμε ισοπεδωτικά τα ΜΜΕ
Στην εποχή που διανύουμε η έκρηξη των social media, οδήγησε μεγάλο αριθμό πολιτών να διαχέουν, να αναπαράγουν και να προωθούν αλλά και να σχολιάζουν θέματα που εκτιμούν ότι έχουν κάποια σημασία. Συχνά η απρόσωπη απεύθυνση με διαδικτυακό τρόπο σε άλλα πρόσωπα παίρνει χαρακτηριστικά αντιπαράθεσης και τοξικού λόγου.
Η χύδην κυκλοφορία πραγματικών και μη πραγματικών ειδήσεων στο διαδίκτυο δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πληροφόρηση που έχει ιεραρχήσει τις ειδήσεις, τις έχει διασταυρώσει, τις έχει τεκμηριώσει και τις έχει υπογράψει είτε με όνομα δημοσιογράφου, είτε με ευθύνη του μέσου.
Τα social media χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται από τα επαγγελματικά ΜΜΕ για να διαχύσουν την είδηση με αναφορά στην ιστοσελίδα, στο facebook, στο twitter, με πουσαρίσματα (πάτα εδώ για ενημερώνεσαι πρώτος), με πολιτικές ότι ανά δεκάλεπτο πρέπει να φεύγει μία είδηση στον αέρα για να κρατάει τον υποψήφιο αναγνώστη ζεστό και εξαρτημένο από το μέσο που παρακολουθεί και να μην φύγει.
Έτσι δεν ιεραρχείται το ουσιαστικό, αλλά το αναγκαίο και συχνά ανούσιο, για να κρατήσει τη ροή ακόμα και αν εκείνη την ώρα οι ρυθμοί της πραγματικής επικαιρότητας έχουν πέσει.
Στο πεδίο αυτό όσοι λειτουργούν πρόθυμα και συνειδητά στην κρεατομηχανή που αλέθει και σερβίρει αδιασταύρωτες ειδήσεις, διαπράττουν εγκλήματα διαρκείας.
Να θυμίσω ότι πρόσφατα ένας νέος άνθρωπος που είχε εγκαταλείψει τη δημοσιογραφία, σκαρφαλώνοντας σε στύλο τη ΔΕΗ έχασε τη ζωή του και πριν καν γίνουν γνωστές οι συνθήκες θανάτου και η ταυτότητά του, κατηγορήθηκε σαν Ρομά που ήθελε να κάνει ρευματοκλοπή ή να κλέψει τα καλώδια.
Μεταγενέστερη από τις διαρροές για Ρομά, πληροφορία, τον ήθελε να προσπαθεί να σώσει γατάκι.
Φτάσαμε σε ένα σημείο όπου ασκείται μέσω των ΜΜΕ και των social media επικοινωνία και μάλιστα κάκιστη και όχι ενημέρωση, δεν αφιερώνουν χρόνο για ρεπορτάζ, χρόνο για πρωτογενές υλικό, χρόνο για διασταύρωση στοιχείων.
Πρόκειται για εξέλιξη που συμβαδίζει με μία μεγάλη αλλαγή. Σταμάτησαν να υπάρχουν οι παλιοί επιχειρηματίες του Τύπου που τους ενδιέφερε οι αναγνώστες να επιλέξουν το προϊόν τους και επένδυαν σε αυτό με επιλογές αξιόλογων επαγγελματιών, δίνοντάς τους και τα μέσα και τις συνθήκες για να λειτουργήσουν.
Περάσαμε σε πολυεπιχειρηματίες εκτός ΜΜΕ που αγόρασαν κάποια από αυτά για να πιέζουν κυβερνήσεις ώστε να σπρώχνουν άλλες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, έτσι αρκετά ΜΜΕ, άλλαξαν-μετασχηματίστηκαν σε μέσα υποστήριξης των άλλων δράσεων του ιδιοκτήτη τους.
Από δίπλα η πολιτική αξιοποίηση των social media με εμφάνιση οργανωμένων πολιτικών ομάδων χειριστών, τις λεγόμενες ομάδες «αλήθειας» και τα troll που κάνουν βάρδιες επιχειρώντας αποκλειστικά να χτυπήσουν με κάθε τρόπο αντιπάλους μέσα από ανωνυμίες και διασπορά κατά κανόνα αβάσιμων αναρτήσεων.
Και εδώ δεν πρόκειται για παρθενογέννεση αλλά για μετεξέλιξη. Να θυμίσω στη δεκαετία του 80 την μονταρισμένη φωτο στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Αυριανή» όπου ο πατήρ Μητσοτάκης υποτίθεται ότι ήταν αγκαλιά με Γερμανούς στρατιώτες επί κατοχής.
Ταυτόχρονα οι λειτουργίες των ηλεκτρονικών-διαδικτυακών ΜΜΕ ποσοτικοποιήθηκαν σε βάρος της ποιότητας, πόσα κλικ θα πάρεις, πως θα τα εξαργυρώσεις για να προσελκύσεις διαφήμιση, τι θα κρύψεις για να πάρεις κρατική ή ιδιωτική διαφήμιση.
Από δίπλα και εταιρείες δημοσίων σχέσεων και «διόρθωσης» δημοσιευμάτων και εκβιασμού σε συντάκτες.
Με ευγενικό τρόπο του τύπου «να σας πούμε και την άποψη της εταιρίας που εκπροσωπούμε» και με έμμεσο τρόπο να πιέζουν ώστε να μην θεωρηθεί ο συντάκτης ή ο προϊστάμενός του «μαγνήτης» αναμπουμπούλας και να φοβηθεί ο ιδιοκτήτης πιθανές αγωγές, οπότε ή να τους απολύσει προληπτικά ή να τους φρονιμέψει.
Ο ρόλος των πρακτορείων ειδήσεων (πωλούν ειδήσεις σε μεγάλο αριθμό ΜΜΕ)
Σκηνοθετημένη «είδηση»
Περίοδος μνημονίων και προεκλογική και βγήκε από το Αθηναϊκό Πρακτορείο η είδηση ότι πραγματοποιήθηκε έλεγχος σε βιοτεχνία που απασχολούσε Πακιστανούς στη Νέα Ιωνία. Δεν αναφέρονταν το είδος του ελέγχου αν ήταν για διαπίστωση εργασιακών παραβάσεων, για έλλειψη μέτρων υγιεινής και ασφάλειας, για λειτουργία που προκαλούσε ρύπανση ή όχληση, ή για λογιστικά ζητήματα, ή οτιδήποτε άλλο. Επίσης δεν αναφέρθηκαν ευρήματα. Θυμηθείτε τι λέγαμε στην αρχή τα ερωτήματα Ποιος-Που-Τι-Πότε-Γιατί, που εδώ δεν απαντήθηκαν πχ ΓΙΑΤΙ έγινε ο έλεγχος και ΤΙ κατέγραψε.
Η είδηση ήταν έτσι γραμμένη ώστε να ικανοποιούσε δύο διαφορετικά και ετερόκλητα κοινά. Τους ξενόφοβους με τη λογική ανάγνωσης να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αφού έγινε έλεγχος οι Πακιστανοί δεν θα είχαν χαρτιά άρα θα απελαθούν. Και τους μη ξενόφοβους που η λογική ανάγνωσης θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι αν δούλευαν χωρίς εργασιακά δικαιώματα, επιτέλους θα δικαιώνονταν. Τίποτα δεν ίσχυε και το λέω ως γείτονας της βιοτεχνίας που την είχα επισκεφθεί σε ανύποπτο χρόνο και είχα μιλήσει και με τους Πακιστανούς.
Ήταν κομμάτι που είχε έρθει πολλά χρόνια πριν στην Ελλάδα με νομιμοποιητικά έγγραφα και εργάζονταν με κανονικές εργασιακές σχέσεις και ασφάλιση. Συνεπώς ο έλεγχος έγινε εκ του ασφαλούς για να χρησιμοποιηθεί επικοινωνιακά σε προεκλογική περίοδο. Ήμουν βάρδια μου χρέωσαν την είδηση, δεν την κατάπια, έγραψα την αλήθεια, έδωσα εξηγήσεις όταν με κάλεσαν να πω γιατί απέρριψα-άλλαξα το κείμενο του πρακτορείου.
Την άλλη μέρα η ίδια είδηση ξαναβγήκε από το πρακτορείο, προφανώς γιατί η «σοδειά» του αντίκτυπού της την προηγούμενη μέρα δεν ήταν ικανοποιητική.
Συμπέρασμα: Εδώ εκτός από την απόκρυψη στοιχείων και τη σκηνοθεσία, έχουμε την πρωτοτυπία μία είδηση να επαναλαμβάνεται αυτούσια σε άλλη χρονική στιγμή μέχρι να πιάσει τόπο ασχέτως αν πλέον είναι μπαγιάτικη. Συνεπώς όταν βλέπετε τέτοια επιμονή κάτι δεν πάει καλά.
Οι πολίτες
Η χρήση των social media προσφέρει διαφυγή και εκτόνωση των πιέσεων που δέχονται , φαίνεται να δίνει διέξοδο σε καταγγελίες και παράπονα, αλλά είναι μη θεσμική διαμαρτυρία συχνά και μη συλλογική και γι αυτό ακίνδυνη. Στον αντίποδα όταν τα social media συνδυάζονται με πραγματική δράση ανθρώπων και συλλογικοτήτων μέσα στην κοινωνία βοηθούν στο άπλωμα ιδεών και ειδήσεων.
ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ FAKE NEWS
Η ΕΕ έχει θεσπίσει από το 2018 Κώδικα Δεοντολογίας για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης», που αναγκάζει τις πλατφόρμες να αναφέρουν συστηματικά και συγκεκριμένα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα μέτρα που λαμβάνουν κατά της παραπληροφόρησης. Παράλληλα υπάρχουν οι
Fact checkers που είναι οργανισμοί που διασταυρώνουν και ελέγχουν την εγκυρότητα των ειδήσεων και τη γνησιότητα των φωτο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, με την ΕΕ να προωθεί πλαίσιο πιστοποίησής τους ώστε να ελέγχονται και αυτοί που ελέγχουν για να μειώνονται οι περιπτώσεις να υποκρύπτονται σκοπιμότητες.
ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
Η δημοσιογραφική δεοντολογία προϋπήρξε της Ε.Ε. των ηλεκτρονικών και διαδικτυακών ΜΜΕ και τελικά δεν μπορούμε και δεν πρέπει να αφήνουμε τη διασταύρωση της αλήθειας σε άλλους, αλλά να βάζουμε και εμείς το χεράκι μας.
Πρώτος κανόνας η διασταύρωση της είδησης ειδικά όταν δεν έχει συμβεί μπροστά μας και μας έχει μεταφερθεί.
Για παράδειγμα η είδηση του δήθεν θανάτου του Γιώργου Μάγκα διάσημου κλαρινιτζή που διαψεύστηκε από τον ίδιο.
Δεύτερος κανόνας τσεκάρισμα των παραμέτρων της είδησης.
Πρόσφατο παράδειγμα η είδηση του θανάτου της δημοσιογράφου Φάνης Πετραλιά που στο γκουγκλάρισμα για αναζήτηση φωτό πολλές ιστοσελίδες δημοσίευσαν την πρώτη φωτό που βρήκαν, η οποία ανήκε στην εν ζωή πολιτικό Φανή Πάλλη Πετραλιά.
Αρκούσαν μερικά επιπλέον δευτερόλεπτα αναζήτησης για να μην γίνει το ολίσθημα.
Τρίτος κανόνας έλεγχος σε πιθανά λινκ και παραπομπές που περιέχει η είδηση για να δούμε ποιοι φορείς τη διοχετεύουν.
Τέταρτος κανόνας η αποφυγή προώθησης και αναπαραγωγής ειδήσεων που μας έρχονται με προωθήσεις από άγνωστες πηγές ή ιδιώτες που δεν τους γνωρίζουμε ή δεν εμπιστευόμαστε τα προφίλ τους.
Πέμπτος κανόνας. Επιφυλακτικότητα σε τίτλους που στοχεύουν στο συναίσθημα, την απέχθεια, το μίσος, το φόβο, τον άκρατο ενθουσιασμό, αντί να δίνουν τα βασικά στοιχεία της είδησης.
Κάποτε μαθαίναμε στα πρώτα βήματα της δημοσιογραφίας ότι η είδηση και ο τίτλος πρέπει να απαντάει σε ερωτήματα που όπως προανέφερα ήταν του τύπου ποιος, τι, που, πότε, πως, γιατί και οι σημερινοί τίτλοι εγκατέλειψαν αυτό τον κανόνα και μας προτρέπουν να κάνουμε κλικ για να δούμε δήθεν κάτι αποκαλυπτικό.
Έκτος κανόναςη επιφύλαξη σε κείμενα με σοβαρά ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, γιατί στα επαγγελματικά ΜΜΕ η παρουσία διορθωτών, αλλά και τα αυτοματοποιημένα ιντερνετικά συστήματα διορθώσεων, μειώνουν τις κραυγαλέες ανορθογραφίες. Άρα όταν αυτές «βγάζουν μάτι» δεν προέρχονται από επαγγελματικό περιβάλλον, αλλά έχουν ατομική προέλευση.
Έκτος κανόνας. Απόλυτη αποφυγή χρήσης - αναπαραγωγής - προώθησης ειδήσεων χωρίς πηγή προέλευσης.
Έβδομος κανόνας. Σεβασμός των προσωπικών δεδομένων όχι χρήση φωτογραφιών ανηλίκων, πινακίδες αυτοκινήτων που υποδηλώνουν την παρουσία τους σε συγκεκριμένο σημείο, στοιχεία φερόμενων δραστών χωρίς εισαγωγική άδεια που αναφέρεται στις αστυνομικές ανακοινώσεις.
Αλλιώς βάλουμε πρόσωπα και ενδέχεται, ειδικά αν τα στοιχεία δεν είναι αληθή, να μπλέξουμε δικαστικά, όπως έχει γίνει πολλές φορές και έχουν πληρωθεί σημαντικά πρόστιμο από τους παραβάτες.
Επίσης ζητείται στις μέρες μας ο πλουραλισμός, αλλά και η ενίσχυση και ως αναλυτές της επιβράβευσης στις περιπτώσεις που παρουσιάζουν πρωτογενές περιεχόμενο και δεν μηρυκάζουν αντιγραφές άλλων. Επιπλέον, αναφορά του ψεύδους όταν το εντοπίζουμε σε πλατφόρμες που υπάρχουν για το σκοπό αυτό.
Αν η πηγή του ψεύδους είναι δημοσιογράφος, υπάρχει η δυνατότητα καταγγελίας του στα πειθαρχικά όργανα του κλάδου του και αν είναι πολίτης και δεν συμμορφώνεται με τις πολιτικές που ορίζει η διαχείριση στα social media μπανάρισμα, διαγραφή, αλλά και παραπομπή στη δικαιοσύνη αν το πράγμα έχει χοντρύνει. (πχ απειλές κατά της ζωής, κηρύγματα άσκησης ρατσιστικής βίας, κλπ).
Πάνω από όλα όμως για να έχουμε συνεχώς κριτική σκέψη, διάβασμα, πολιτιστικά ενδιαφέροντα και πάνω από όλα τα ψυχραιμία. Το ανθρώπινο μυαλό, η συγκρότηση της προσωπικότητας του ανθρώπου, οι εμπειρίες που μαζεύονται από την καθημερινότητά μας, η συνείδηση ότι είμαστε ενεργά μέρη ενός κοινωνικού συνόλου και όχι από τους μακροχρόνιους παρατηρητές, είναι αυτά που αποτελούν την κινητήρια δύναμη για να διαβάζουμε, αλλά πάνω από όλα να κρίνουμε και να ελέγχουμε. Για παράδειγμα δικτατορικά καθεστώτα με λογοκρισία, με τον Τύπο φιμωμένο, με fake news σε καθημερινή βάση για να διατηρηθούν, έπεσαν γιατί ο κόσμος δεν ανέχονταν, θυμίζω πως κάποτε στην Ελλάδα είχαμε δικτατορία και στο Νότιο Αφρική καθεστώς απαρτίζεται.
