Το «ταπεινό» μίγμα του αλευριού με το νερό, το «αραντό», αποδείχτηκε πολύτιμο για τη διάσωση πολλών ανθρώπων στη διάρκεια της κατοχικής περιόδου.
Το «αραντό» ήταν και μία από τις βασικές διατροφικές επιλογές όσων υπέφεραν από την πείνα στα χωριά και κυρίως στις πόλεις, αλλά και των προσφύγων πριν ξεκινήσουν το δύσκολο ταξίδι, αφού αρκούσε λίγο αλεύρι τυλιγμένο σε ένα μαντηλάκι για να εξασφαλιστεί ένα «κολατσιό» ειδικά για τα παιδιά.
Θυμίζουμε την περιγραφή της Ελευθερίας Φράγκου – Πορτέλλου: «Ήταν νύχτα ερημιά, ακούγαμε τσακάλια και ανάψαμε φωτιά για να κάνουμε κουρκούτι με λίγο αλευράκι που είχαμε, αλλά δεν υπήρχε νερό. Τότε βρήκαμε μία λιβάδα με νερό στο οποίο υπήρχαν πολλά μαμούνια. Ο πατέρας μου είπε αφήστε να πιώ μόνο εγώ και μετά από ώρα αν δεν κάνω «του χάρου τη μουσούδα», τότε πιείτε και εσείς. Έτσι όταν είδαμε ότι δεν έπαθε τίποτα ήπιαμε και χρησιμοποιήσαμε και για να κάνουμε κουρκούτι».
Αλλά και η Αντιγόνη Ρωμυλίου, μας είχε δηλώσει: «Σε ένα άλλο σημείο, είδαμε σε ένα σπίτι μία μαυροφορεμένη γυναίκα και ένα παιδάκι με πρησμένα πόδια από την πείνα και ο πατέρας μου τους έδωσε λίγη ζάχαρη, λίγο αλεύρι και λίγα σύκα, από αυτά που κουβαλούσαμε σαν δικές μας προμήθειες».
Αλλού βέβαια είχαν και άλλες «διατροφικές επιλογές», όπως οι κέφοι, τα θαλασσοπούλια που έπιαναν, έτρωγαν και εμπορεύονταν οι Φουρνιώτες. Όπως μας έκεγε ο Ν. Πυροβολικός: «Για να ζήσουμε πιάναμε πουλιά τους κέφους στο Αλατσονήσι, κοντά στους Φούρνους και εκτός από αυτά που τρώγαμε, παστώναμε και τα ανταλλάσσαμε με άλλα προϊόντα στη Σάμο».
Στη Σύρο τα δύσκολα χρόνια της κατοχής, η παιδούλα τότε Θεοδώρα Δούκα – Νομικού (γεννήθηκε το 1931), πέρασε την περίοδο, βλέποντάς την με τα παιδικά της μάτια και κράτησε στις αναμνήσεις της εικόνες από τα όσα έζησε. Θυμίζουμε ότι το νησί είχε βομβαρδιστεί αρκετές φορές από αεροπλάνα των Εγγλέζων.
Με τη βοήθεια των Γενικών Αρχείων Κυκλάδων, μεταφέρουμε τη μαρτυρία της:
«Στο σπίτι μας όταν έγινε η έκρηξη της βόμβας ο πατέρας μου ήταν στο παράθυρο και τον έριξε κάτω, μετά από αυτό φύγαμε από την Καποδιστρίου και πήγαμε στον Ξηρόκαμπο. Σε άλλο σπίτι στην Καποδιστρίου ένας που ζούσε, φώναξε στον πατέρα μου που τον γνώρισε, «σώσε με Αντώνη» και έσκαψε λίγο και τον έβγαλε, ενώ η αδελφή του είχε σκοτωθεί. «Αντώνη να σου δώσει ο θεός ό,τι καλό θέλεις στη ζωή σου», του έλεγε μετά.
Πηγαίναμε στα χωριά και τους δίναμε πράγματα και παίρναμε σταφύλια και σύκα. Πουλούσαμε – ανταλλάσσαμε πράγματα, με αγροτικά προϊόντα.
Από την κατοχή θυμάμαι την πείνα, ήμουν και λιπόσαρκο παιδί και με έκοψε η πείνα. Τότε πέθανε πολύς κόσμος. Τους κατεβάζανε πάνω σε πόρτες και ρωτάγαμε ποιος πέθανε.
Μας δίνανε αλεύρι με το δελτίο. Μας έκαναν αραντό και τρώγαμε, ήταν αλεύρι με νερό. Μετά που όλο και κάτι έμενε στο τσουκάλι, κάθε μέρα, ένας έγλυφε την κουτάλα και άλλος το καζάνι.
Μία μέρα είχαν κλέψει φορά το ψωμί του Νικολή που άρχισε να κλαίει και είπε η μάνα μου να μη σας νοιάζει και τι θα φάμε ρώτησα και μας είπε θα σας κάνω αραντό.
Πήγαινα σχολείο στο συνοικισμό και μετά πάνω στη Χώρα. Η δασκάλα μου ήταν η Ευγενία και δάσκαλος ο Λουιζίδης, πήγα έως τετάρτη τάξη, ήμουν καλή μαθήτρια, μετά την Τετάρτη πηγαίναμε στο γυμνάσιο.
Οι Ιταλοί μας έφερναν στο σχολείο καζάνια και μας δίνανε φαγητό αραντό και διάφορα άλλα που δεν θυμάμαι. Μετά όταν έφυγαν, είχαν σκοτωθεί παιδάκια από πυρομαχικά που όταν έφυγαν οι Ιταλοί είχαν πάει να τα πάρουν. Δύο ήταν που σκοτώθηκαν.
Θυμάμαι μία Μ. Παρασκευή που μας είχαν δώσει αλεύρι και είχαμε κάνει κουλουράκια. Τα είχαμε βάλει σε ένα τενεκέ της θρεψίνης, που τη βάζαμε στο ψωμί μας».
Αξίζει να σημειωθεί ότι τo «αραντό» το συναντάμε σαν «εργαλείο επιβίωσης» και σε άλλες εποχές, σε πολιορκίες κάστρων, φρουρίων τις επόμενες ιστορικές περιόδους, οχυρών ακόμα πιο μετά κλπ.
Έρευνα & αρχείο φωτο: Νάσος Μπράτσος
Όλοι οι κύκλοι του αφιερώματος στην ανάρτηση: Αναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr
