του Νάσου Μπράτσου
Ήταν η περίοδος που η έκβασή της επηρέασε σημαντικά τις εξελίξεις και αναμφίβολα έπαιξε ρόλο στην εκδήλωση, περίπου δύο χρόνια μετά στην εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος και της επταετούς δικτατορίας, το οποίο μάλλον καθυστέρησε να εκδηλωθεί μπροστά στην κοινωνική δυναμική που απελευθερώθηκε εκείνο το καλοκαίρι του 1965. Αναφερόμαστε στα Ιουλιανά που ξεκίνησαν στις 15 Ιουλίου 1965 και κράτησαν περίπου 70 ημέρες.
Αφορμή ο εξαναγκασμός του Γεωργίου Παπανδρέου (Ένωση Κέντρου με αυτοδυναμία στην κυβέρνηση) σε παραίτηση και η συγκρότηση κυβέρνησης αποστατών υπό τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα.
Ακολουθούν διαδοχικές συγκροτήσεις θνησιγενών κυβερνητικών σχημάτων και
όσοι βουλευτές της Ε.Κ. συμμετέχουν, χαρακτηρίζονται από τους
ψηφοφόρους τους «αποστάτες». Η εμφανής ανάμιξη του βασιλιά και των
σχεδίων των ΗΠΑ, προσθέτουν αγανάκτηση στους πολίτες που με μαζικές
λαϊκές εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες διεκδικούν την τήρηση της
συνταγματικής νομιμότητας και συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με τις
αστυνομικές δυνάμεις.
Θα χρειαζόμασταν όχι απλά πολλά άρθρα γνώμης και έρευνες, αλλά και
πολλές ιστοσελίδες για να παρουσιάσουμε αναλυτικά το χρονικό των
γεγονότων εκείνης της περιόδου με κάθε λεπτομέρεια.
Ας κρατήσουμε όμως ότι είχαν προηγηθεί σημαντικοί κοινωνικοί αγώνες για εργασιακά και άλλα θέματα, για όλα τα προηγούμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα κοινωνικό δυναμικό, ετοιμοπόλεμο και συγκροτημένο, που αντέδρασε άμεσα στα Ιουλιανά και στην αποστασία.
Σημαντικό ρόλο στο εσωτερικό αυτής της κοινωνικής δυναμικής έπαιξαν τα συνδικάτα εκείνης της εποχής, κυρίως όσα δεν ελέγχονταν από τη δοτή ηγεσία της ΓΣΕΕ, η οποία κάτω από την κοινωνική πίεση αναγκάστηκε στις 27 Ιουλίου να κηρύξει πολιτική γενική απεργία.
Η μαγιά για την ανάκαμψη – ανασυγκρότηση των συνδικάτων ήταν η κίνηση βάσης 115 – ΣΕΟ (συνεργαζόμενες εργατοϋπαλληλικές οργανώσεις), που σύντομα ξεπέρασε τις χίλιες και ήταν η πραγματική ΓΣΕΕ της εποχής, αφού η επίσημη ήταν ελεγχόμενη από το καθεστώς.
Τα 115 ΣΕΟ ήταν η ραχοκοκαλιά πάνω στην οποία στηρίχτηκε ο κόσμος που συμμετείχε στις κινητοποιήσεις των Ιουλιανών και κυρίως όσοι δεν είχαν συμμετοχή σε άλλες συλλογικότητες. Σε πολιτικό επίπεδο Ένωση Κέντρου και ΕΔΑ ήταν οι πολιτικοί φορείς που στήριξαν τις κινητοποιήσεις των Ιουλιανών. Εκτός από το πολιτικό ζήτημα που ήταν η αποστασίες και οι μηχανορραφίες στο θέμα της συγκρότησης κυβέρνησης, υπήρχε σημαντικό κοινωνικό υπόβαθρο, αφού όλες οι κυβερνητικές επιλογές των προηγούμενων χρόνων, αλλά και αυτές που επιχειρούσαν εκείνη την περίοδο να αναλάβουν τα ηνία, με τις πολιτικές τους επιλογές, επηρέαζαν άμεσα ό,τι είχε σχέση με το εργασιακό, κοινωνικό επίπεδο και τις συνθήκες διαβίωσης, ενός κόσμου που είχε ταλαιπωρηθεί επί σειρά ετών.
Γι αυτό και η ανάμιξη των συνδικάτων ήταν άμεση και έντονη, ενώ δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε το σημαντικό φοιτητικό κίνημα στην προ των Ιουλιανών περίοδο, αλλά και το κίνημα ειρήνης, τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963, όλα αυτά που είχαν προηγηθεί και είχαν ανεβάσει το θερμόμετρο.
Το κλίμα έγινε πιο εκρηκτικό με τη δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα στις 21 Ιουλίου κατά τη διάρκεια συγκρούσεων στο κέντρο της Αθήνας.
Επόμενο ήταν μέσα στις συνθήκες αυτές να μπαίνει και το αίτημα της κλιμάκωσης, που όμως μάλλον βρήκε απροετοίμαστη την ΕΔΑ που συνιστούσε συγκράτηση, με αποτέλεσμα μέσα στις τάξεις των πιο δραστήριων φίλων της, τα στελέχη που ήταν πιο μετριοπαθή, να αποκαλούνται «νοβαλτζίνες», από το όνομα του γνωστού εκείνη της εποχή παυσίπονου.
Μετά τα Ιουλιανά του 1965, το Γενάρη του 1966, οι απεργίες έχουν μειωθεί κατά πολύ σε σχέση με το καλοκαίρι του 1965. Συνεχίζονται βέβαια όλο το 1966, αλλά δείχνουν αδιέξοδες και έχει μειωθεί η συμμετοχή. Φτάνουμε στο Γενάρη του 1967 που μία απόπειρα συγκέντρωσης στον Πειραιά, αποτυγχάνει και μαζεύει 200 – 300 άτομα. Οι κυβερνήσεις αλλάζουν η μία μετά την άλλη, ο Παπανδρέου έχει σταματήσει να βάζει πολιτικά ζητήματα και η ΕΔΑ δεν εκμεταλλεύεται αυτή την κατάσταση.
Σε κοινωνικό επίπεδο ακολούθησε μία μεγάλη απεργία των οικοδόμων που θα λέγαμε ότι ήταν «μάχη οπισθοφυλακής», που έκλεισε τον κύκλο των εργατικών κινητοποιήσεων και λίγο καιρό μετά έγινε το πραξικόπημα, για το οποίο οι μαρτυρίες στελεχών της ΕΔΑ και των συνδικάτων εκείνης της εποχής, ήταν ότι αν και τα σημάδια της κίνησης παρακρατικών και παραστρατιωτικών μηχανισμών ήταν τόσο ορατά που δημιουργούσαν ανησυχία και το θέμα «έμπαινε» σε συνεδριάσεις και συζητήσεις, πάντα το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι μάλλον δεν εκτιμούσαν ως πιθανή την εκδήλωσή του.
Ορισμένοι μάλιστα (και δεν αναφερόμαστε υποχρεωτικά μόνο σε στελέχη του ΚΚΕ εκείνης της εποχής) εκτιμούσαν ότι αν ο κίνδυνος ήταν τόσο πραγματικός θα είχε γίνει αντιληπτός από την ΕΣΣΔ, η οποία θα προειδοποιούσε και έτσι θα υπήρχε η ανάλογη επιφυλακή και η λήψη μέτρων για την αποτροπή του.
Για την ιστορία η «μάχη οπισθοφυλακής», έγινε εννέα μέρες πριν το πραξικόπημα. Ο κλάδος των οικοδόμων στις 12 Απρίλη του 1967, έδωσε μία καθαρά πολιτική μάχη για να μην γίνει δικτατορία, αλλά ηττήθηκε και διαλύθηκαν σωματεία, κυνηγήθηκαν και συνελήφθησαν συνδικαλιστές. Μέσα σε κλίμα πολιτικής αστάθειας σε κυβερνητικό επίπεδο, έντονης κοινωνικής δυσαρέσκειας και μάλλον πολιτικής αδυναμίας της αριστεράς εκείνης της εποχής, αλλά και του κέντρου, ήρθε το τέλος εκείνης της περιόδου και το άνοιγμα δύο άλλων, αυτής της δικτατορίας και ακολούθως αυτής της μεταπολίτευσης.