Μία από τις βασικές αιτίες που οδήγησε στο προσφυγικό ρεύμα από τα νησιά του Αιγαίου προς την Τουρκία, την Κύπρο και τη Μέση Ανατολή, ήταν η πείνα.
Όχι βέβαια σε όλα τα νησιά, καθώς ορισμένα είχαν τέτοιες δυνατότητες αγροτικής παραγωγής, που ακόμα και υπό την πίεση των συνεχών πλιατσικολογημάτων από τις κατοχικές δυνάμεις, κατάφεραν να συντηρήσουν στοιχειωδώς και να συγκρατήσουν τον πληθυσμό τους.
Ο μη ευρισκόμενος στη ζωή Στέφανος Καρίμαλης, στέλεχος του ΕΑΜ Ικαρίας την κατοχική περίοδο, είχε περιγράψει στο βιβλίο του «Η Νικαριά στην Αντίσταση», το πώς η πείνα είχε οδηγήσει στην επιλογή της προσφυγιάς.
Παρουσιάζουμε ορισμένες ενότητες από το δυσεύρετο πιά βιβλίο (oι υπότιτλοι είναι όπως αναφέρονται στο βιβλίο):
«Ο κατακτητής έπεσε από την πρώτη στιγμή στη ληστεία, στη λεηλασία, σαν πεινασμένη ακρίδα και δεν άφηνε τίποτα που είχε – έστω – την παραμικρή αξία που να μην αρπάξει. Άμα συναντούσε και την παραμικρή – ας πούμε – αντίσταση, δεν δίσταζε να σκοτώνει και ανθρώπους για να προχωρεί. Όλα ήταν νόμιμα για εκείνον.
Την πρώτη χρονιά (1941) και προ παντός το χειμώνα 1941-1942, ήταν οι πιο μαύρες μέρες που δοκίμασε ο ελληνικός λαός από την πείνα.
Εδώ στο νησί μας, όπως μας βρήκε η συμφορά απροετοίμαστους κα όπως η ντόπια παραγωγή ήταν πάντα φτωχή, (τα περισσότερα εφόδια έρχονταν απ΄ έξω) ήταν φυσικό να νοιώσουμε την πείνα από τα πρώτες μέρες της υποδούλωσης.
Ο καθένας προσπαθούσε να κρύβει όπως μπορούσε εκείνο που είχε, για να μην το αρπάξει ο επιδρομέας. Πολλοί έχωναν πιθάρια μέσα στη γη σε μέρη απίθανα για να τα ασφαλίσουν. Άλλοι τα έχωναν κατευθείαν στο χώμα, που πολλές φορές καταστρεφόταν. Αλλά τι να φυλάξει κανείς που εκείνο που κρύβαμε δεν έφτανε ούτε για ένα μήνα. Έπειτα είχε χωριά, όπως η περιφέρεια Αγίου Κηρύκου, το Καραβόσταμο, κ.α. που δεν είχαν καθόλου ντόπια παραγωγή και για να μην πεθάνουν από την πείνα, ζητούσαν βοήθεια από άλλα χωριά (Ράχες, Προεσπέρα,κλπ). Καθημερινά έβλεπες καραβάνια ολόκληρα να γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και να γυρεύουν κάποια βοήθεια, από τρόφιμα μόνο. Από ανθρωπισμό όποια πόρτα χτυπούσαν, κάτι τους έδιναν από το υστέρημά τους και αυτό φυσικά σε βάρος εκείνων που έδιναν, γιατί δεν υπήρχε ελπίδα αντικατάστασης.
Όσο για ρουχισμό, δεν γίνεται λόγος. Οι άνθρωποι μπάλωναν και ξαναμπάλωναν κείνα που είχαν. Για παπούτσια (μόνο για το χειμώνα φυσικά, το καλοκαίρι δε χρειάζονταν), οι περισσότεροι έφτιαχναν ξυλοπάπουτσα (τσόκαρα) που για να λυγάνε στο βάδισμα, βάζανε μεντεσέδες στη μέση. Προνομιούχοι ήταν εκείνοι που οικονομούσαν κανένα κομμάτι λάστιχο αυτοκινήτου, για να σολιάσουν ένα παλιό παπούτσι, ή να φτιάξουν τσαρούχια ιδιόρρυθμα, το πιο εύκολο.
Βασική τροφή για τους περισσότερους ήταν τα αγριόχορτα. Όμως πολλοί που δεν είχαν λάδι να ρίξουν μέσα, πάθαιναν αβιταμίνωση, πρήζονταν και πέθαιναν. Στο Καραβόσταμο υπολογίζεται πως πέθαναν γύρω στα 120 άτομα από πείνα μόνο. Το δελτίο τροφής που μοίραζε κάπου – κάπου η κυβέρνηση, ήταν το κατσαμάκι, ένα είδος αλεύρι, που έμοιαζε να είναι από καλαμπόκι, αλλά ποιος ξέρει τι προσμίξεις ήταν, γιατί άμα το τρώγαμε κοβόταν τα γόνατά μας. Φαίνεται να ήταν προσμίξεις από απίθανα πράγματα. Ελέγετο μάλιστα πως έβαζαν και ξύλα ακόμη. Πάντως τα αγριόχορτα άμα ήταν καλολαδωμένα, αποδείχτηκε ότι ήταν ανώτερα από το κατσαμάκι».
Το ΕΑΜ προστατεύει και βοηθάει πολλούς για φευγιό προς τη Μέση Ανατολή
«Το 1943 ήταν χρονιά που σημαδεύτηκε με πολλά γεγονότα στο νησί μας. Όπως η πείνα και άλλοι λόγοι ανάγκαζαν τον κόσμο να φεύγει για Μέση Ανατολή, η οργάνωση βοηθούσε όσο μπορούσε πάνω στο θέμα εκείνο, έχοντας υπόψη πως οι νεότεροι που θα πήγαιναν εκεί, θα δημιουργούσαν ένα νέο δημοκρατικό στρατό. Όσο για κίνδυνο να αδυνατίσει το κίνημα αντίστασης της Ικαρίας δεν υπήρχε, γιατί ο κόσμος είχε εμπιστοσύνη στην οργάνωση, τα κενά από εκείνους που έφευγαν αμέσως αναπληρώνονταν. Το θλιβερό ήταν που δεν έλλειψε ο εξοντωμός πολλών νέων που βρέθηκαν σε γερμανόφιλα τουρκικά φυλάκια. Συγκεκριμένα μία βαρκαδιά όλο από νέους , που πήγαν στην Τουρκία, εξαφανίστηκαν. Για πνιγμό αποκλείονταν, γιατί ο βαρκάρης που τους πήγε, γύρισε πίσω. Δεν τους είχε βγάλει όμως σε λιμάνι, αλλά σε κάποια ακρογιαλιά. Τα παιδιά αυτά ήταν: Δύο γιοί του παπά Σταμάτη Καστανιά, Χαράλαμπος και Γιώργος, Βαγγέλης Θ. Καρούτσος, Λευτέρης . Μπούχτης, Νικήτας Γιάννη Καρούτσος, Θεόδωρος Κ. Παπασιμάκης, Στάθης Λ. Καρούτσος, όλοι νέα παλικάρια από τις Ράχες. Μαθεύτηκε πως τους έριξαν μέσα σε ένα πηγάδι. Χάθηκε ακόμα ο Παπαδάκης Κυριάκος του Κώστα από τον Άγιο στην Τουρκία. Ίσως και άλλοι που δεν έχω υπόψη μου».
Πολιτοφυλακές ενάντια στη ζωοκλοπή
Για το πώς δρούσαν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι ότι εντοπίστηκε δράστης από τις σφήκες (ο δράστης είχε πλύνει το τσουκάλι του με φύλλα συκιάς) και η πολιτοφυλακή εντόπισε ίχνη λίπους στα συκόφυλλα στα οποία είχε συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός εντόμων, άρα απόδειξη ότι το κλεμμένο ζώο είχε μαγειρευτεί στην αυλή του συγκεκριμένου σπιτιού. Οι ποινές στους ζωοκλέφτες ήταν να τους διώχνουν στη Μέση Ανατολή πρόσφυγες, αφού η παρουσία τους στο νησί δεν ήταν συμβατή με τους κανόνες διαβίωσης. Αυτό στις περιπτώσεις των ισχυρών ενδείξεων ενοχής. Σε άλλες περιπτώσεις όπως όταν ανακαλύπτονταν το κλεμμένο κρέας ή το δέρμα, γίνονταν και διαπόμπευση του συλληφθέντα στο χωριό.
Πάντως όπως σημειώνει ο Σ. Καρίμαλης, τα χρόνια που ακολούθησαν είχαν το χαρακτηριστικό της εξάλειψης του φαινομένου της ζωοκλοπής και αναφέρει: «Τέτοια αποτελέσματα έχουμε μόνο άμα ξεσηκώνονται οι λαοί και βάζουν μία τάξη στη ζωή τους».
Γυναίκες
Ο Σ. Καρίμαλης καταγράφει τρία συλλαλητήρια γυναικών σε ισάριθμες περιοχές του νησιού (Άγιος Κήρυκος, Εύδηλος, Ράχες) που με απόφαση του ΕΑΜ και ανάλογη οργανωτική στήριξη, έθεσαν στους Ιταλούς αιτήματα όπως αποστολή και διανομή τροφίμων, ματαίωση της αρπαγής τροφίμων και ρούχων από τους Ιταλούς – πλιάτσικο, ματαίωση της εισφοράς της δεκάτης (χαράτσι με εισφορά του ενός δεκάτου της παραγωγής προς τους κατακτητές), βελτίωση των δελτίων τροφίμων, πετρέλαιο, σπίρτα, φάρμακα, αλάτι, να ματαιωθεί το σχέδιο των Ιταλών, που είχε «εκπονηθεί» σε συνεργασία με μερικούς ντόπιους για το κόψιμο των δασών, για παραγωγή κάρβουνου. Παρά τις αντιδράσεις των Ιταλών, που τελικά δεν κατάφεραν να τρομοκρατήσουν τις γυναίκες, οι κινητοποιήσεις πέτυχαν τους στόχους τους. Κόπηκε το πλιάτσικο στα σπίτια, δεν κόπηκαν τα δάση, βελτιώθηκαν τα τρόφιμα, σταμάτησε η δεκάτη.
25 Μάρτη 1943 στον Άγιο Κήρυκο, τέλος Μάη 1943 στον Εύδηλο και Ιούνιος 1943 στις Ράχες, ήταν σύμφωνα με το Σ. Καρίμαλη οι χρόνοι πραγματοποίησης των κινητοποιήσεων των γυναικών.
Kεντρική φωτο: Ο Σ. Καρίμαλης και το σήμα της μεραρχίας Κούνεο που είχε την εποπτεία του νησιού.
Διαβάστε στο ert.gr κάθε μέρα λίγο μετά τις 7πμ:
Παρασκευή 5 Μαΐου: Η αλληλεγγύη της Ομογένειας προς τους Έλληνες πρόσφυγες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Σάββατο 6 Μαΐου: Καίτη Φράγκου – Ζηκίδη: Η προσφυγοπούλα νοσοκόμα στο στρατόπεδο του Νουσεϊράτ (α΄μέρος)
Κυριακή 7 Μαΐου: Καίτη Φράγκου – Ζηκίδη: Η προσφυγοπούλα νοσοκόμα στο στρατόπεδο του Νουσεϊράτ (β΄μέρος)
Δευτέρα 8 Μαΐου: Η συμβολή της Λήμνου στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Τρίτη 9 Μαΐου: Aστυπάλαια: Πεδίο μαχών και επιχειρήσεων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Τετάρτη 10 Μαΐου: Η αντιστασιακή δράση του πρόσφυγα Πέτρου Ανδριώτη στα χρόνια της κατοχής
Πέμπτη 11 Μαΐου: Σύρος: Η κατοχή και η λιμοκτονία στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Παρασκευή 12 Μαΐου: OENO: «Όλα τα πλοία εν κινήσει»
Σάββατο 13 Μαΐου: Πρόσφυγας πολέμου το 1942 στην Αβησσυνία – Συνέντευξη της Ελευθερίας Πορτέλλου – Φράγκου
Κυριακή 14 Μαΐου: Αντιστασιακές δράσεις στην κατοχική Χίο – Η μαρτυρία του ΕΑΜίτη Δημήτρη Κουσκουσάκη
Συγκεντρωτικά όλοι οι κύκλοι του αφιερώματος στην ανάρτηση: Aναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr