...αναδημοσίευση από το www.ertnews.gr...
Μεγάλη ήταν η συνεισφορά της πόλης στους πολέμους, τόσο στα μέτωπα, όσο και στις απώλειες σε συνθήκες κατοχής. Σχετικό μνημείο που η κάθε μία από τις πλευρές του αναφέρεται αντίστοιχα σε κάποια από αυτές τις περιόδους, θυμίζει στις νεότερες γενιές τις θυσίες των προγόνων τους.
Σε αφιέρωμά μας για το Λαύριο στην περίοδο της κατοχής γράφαμε ότι ο Δήμος Λαυρεωτικής αναφέρει στην ιστορία του: «Στο νότιο τμήμα του λιμένος της πόλης, στην κορυφή ενός λοφίσκου με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου, στην προσπάθειά της να απομακρύνει τους καπνούς των φούρνων μακριά από την πόλη, κατασκεύασε τον αγωγό του καπνού και δύο επιβλητικές καμινάδες, η μια κυκλικής και η άλλη ορθογωνικής διατομής, στημένες επάνω σε δύο περίτεχνα φτιαγμένες λιθόκτιστες βάσεις. Ο χρόνος κατασκευής τους υπολογίζεται γύρω στο 1867.
Οι καμινάδες κατεδαφίστηκαν, κατά τη διάρκεια της Κατοχής από τους Γερμανούς κατακτητές το 1944, διότι αποτελούσαν για τα εγγλέζικα αεροπλάνα σημείο αναγνώρισης του λιμανιού του Λαυρίου για το βομβαρδισμό των Γερμανικών πλοίων».
Ηρωική στιγμή ήταν το 1943 η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης, δηλαδή της προσπάθειας να μεταφερθεί εργατικό δυναμικό στα εργοστάσια της ναζιστικής Γερμανίας όπου θα πέθαινε είτε από την εξαντλητική δουλειά και τις κακουχίες, είτε από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς.
Οι γυναίκες του Λαυρίου σε συντονισμό με τις δυνάμεις του ΕΑΜ πήγαιναν συνεχώς στο κατοχικό δημαρχείο όπου υπήρχαν οι λίστες των υπό επιστράτευση για να ρωτήσουν αν είναι μέσα δικοί τους άνθρωποι, με φωνές και διαμαρτυρίες. Μέσα στην αναταραχή και τις εντάσεις, κάποιες άλλες θα εύρισκαν το περιθώριο και θα άναβαν ένα σπίρτο. Το πέτυχαν και οι λίστες έγιναν αποκαΐδια. Τεράστια συμμετοχή είχαν γυναίκες από το Μικρασιατικό στοιχείο που είχαν ήδη ζήσει τις συνέπειες του πολέμου και είχαν αυτό που λέμε «τσαγανό».
Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε ότι από τις ακτές της Λαυρεωτικής έγιναν κατά τη διάρκεια της κατοχής αρκετές διαφυγές προς τη Μέση Ανατολή.
Μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο, παράλληλα με τα πέτρινα χρόνια εξελίσσονταν τις δεκαετίες του 1950-1960-1970 και μία σειρά εργατικών κινητοποιήσεων στις επιχειρήσεις της πόλης, όπως η απεργία του 1950 των μεταλλεργατών της Καμάριζας, διάρκειας 29 ημερών και νικηφόρα (διπλασιασμός του μεροκάματου).
Ενδεικτικά αναφέρουμε και το 1957 τη μεγάλη και νικηφόρα απεργία πείνας των 760 μεταλλωρύχων, ενάντια στις απολύσεις 26 συναδέλφων τους και τα επεισόδια με την χωροφυλακή. Επίσης το 1959 η εταιρεία μειώνει το προσωπικό και οι εργάτες προχωρούν σε απεργία πείνας μέσα στις στοές. Μετά από 10 μέρες τα αιτήματά τους γίνονται αποδεκτά από την εργοδοσία.
Ακολούθησε η μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων το 1961 με διάρκεια 72 ημέρες (από τις 3 Αυγούστου του 1961, μέχρι τις 14 Οκτωβρίου του 1961) και οικονομικά αιτήματα, όπου ξεκίνησε πορεία από το Λαύριο στην Αθήνα, την οποία σταμάτησε η αστυνομία στο Θορικό. Όταν έκαναν απεργία οι
μεταλλωρύχοι, ξεσηκώνονταν και οι
οικογένειές τους, γυναίκες, παιδιά,
συγγενείς, φίλοι, εργαζόμενοι άλλων
κλάδων, υπήρχε τεράστιο κύμα συμπαράστασης.
Επίσης η μεγάλη απεργία του 1964 στην κλωστοϋφαντουργία «ΑΙΓΑΙΟΝ» του Καρέλλα. Οι κάτοικοι του Λαυρίου είχαν συντονιστεί με τους εργάτες (άλλωστε ήταν μέλη των οικογενειών τους) και όταν πλησίαζαν την πόλη ενισχύσεις αστυνομικών δυνάμεων χτυπούσαν την καμπάνα, σημάδι που οδηγούσε στην «επιστράτευση» και συγκέντρωση όλης της πόλης στους δρόμους.
Η δικτατορία του 1967 διέλυσε τα σωματεία και αρκετά στελέχη τους διώχτηκαν.
Στο λιμάνι του Λαυρίου, βόρεια του Δημαρχείου, ανεγέρθηκε το 1989, από το Δήμο Λαυρεωτικής και την Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Μακρόνησου - ΠΕΚΑΜ, το έργο του γλύπτη Μιχάλη Κάσση που είναι το άγαλμα της γυναίκας, της μητέρας, της αδελφής, συζύγου και μνηστής του Μακρονησιώτη κρατούμενου, απέναντι από τη Μακρόνησο, η οποία ψάχνει γεμάτη πόνο και αγωνία για τον αγαπημένο γιο, άντρα και αδερφό της. Είναι ένα γλυπτό αφιερωμένο στις χιλιάδες γυναίκες που είχαν δικούς τους ανθρώπους απέναντι στη Μακρόνησο.
Πάντα η κοινωνία του Λαυρίου ήταν δίπλα σε όσους αγωνίζονταν και διώκονταν.
Όπως μας είχε δηλώσει ο πρόεδρος του Ολυμπιακού Λαυρίου Απόστολος Παμφίλης : «ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του εργατικού κινήματος και πέρα από το ότι τα αθλητικά της στελέχη και η διοίκηση, βρισκόταν μέσα στο κίνημα και έχουμε πολλά παραδείγματα. Και από το μικρό ταμείο της ομάδας, περισσότερο σαν συμβολική συνδρομή είχαμε ενισχύσει κοινωνικούς – εργατικούς αγώνες που έδιναν οι Λαυριώτες εκείνη την εποχή που υπήρχαν και αρκετά θύματα. Και με Μακρονησιώτες που είχαν φτιάξει ομάδα, μετά από πολλές αναβολές καταφέραμε και κάναμε ένα ποδοσφαιρικό αγώνα».
Το 1975 σημειώθηκαν εκρήξεις στην ΠΥΡΚΑΛ και θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα. Τελευταίο χτύπημα με αποβιομηχάνιση της περιοχή και απολύσεις, δέχτηκε το Λαύριο τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990.
Κάθε σημείο της πόλης «κρύβει» ή καλύτερα οδηγεί την ιστορία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δήμος Λαυρεωτικής για το «κτήριο με το ρολόι»: Πρόκειται για το κτήριο με το Ρολόϊ της Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων (1870-1880). Το κτήριο , κατά την εποχή της λειτουργίας της Ελληνική Εταιρείας αποτέλεσε τρόπον τινά το θυρωρείο της , αφού από εκεί εισέρχονταν και εξέρχονταν οι υπάλληλοι και οι εργάτες της εν λόγω Εταιρείας . Άλλωστε γι αυτό το λόγο ήταν επιβεβλημένη η παρουσία του χαρακτηριστικού ρολογιού το οποίο εξακολουθεί να κοσμεί το κτήριο. Εκείνη την εποχή, η χρήση των προσωπικών ρολογιών δεν ήταν εφικτή από την πλειονότητα των ανθρώπων, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, έτσι χρησιμοποιούνταν ευρέως τέτοιου τύπου ρολόγια, προκειμένου να υπάρχει ακρίβεια κατά την άφιξη και την αναχώρηση των εργατών. Το εν λόγω κτήριο βρίσκεται στο Λιμάνι Λαυρίου , απέναντι από το δημαρχείο της πόλης.
Αποτελεί ένα κατακόρυφο στοιχείο μιας γενικότερης σύνθεσης χαμηλότερου όγκου από κεραμοσκέπαστα κτήρια και ιδιόρρυθμη σύνθεση της ίδιας στήλης. Επιμελημένη κατασκευή από πέτρα με κυρτή στέγη που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον. Σήμερα το κτήριο με το χαρακτηριστικό ρολόϊ χρησιμοποιείται ως Γραφείο του Οργανισμού Λιμένος Λαυρίου. Έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία».
Η τεράστια ιστορία του Λαυρίου δεν εξαντλείται με μία αναφορά σε αυτήν, αντίθετα δίνει αφορμή για περαιτέρω έρευνα, αλλά και για επισκέψεις στην πόλη ώστε να διαπιστωθεί από κοντά ο συνδυασμός της ομορφιάς της με την πλούσια ιστορία της.
Έρευνα & σύγχρονες φωτο: Νάσος Μπράτσος