...αναδημοσίευση από το ertnews.gr...
Ημέρα πλούσια σε ιστορικά γεγονότα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν για τη χώρα μας η 23η Φεβρουαρίου, τόσο το 1943, όσο και το 1944. Με τη βοήθεια του αρχείου μας συγκεντρώσαμε τα πιο σημαντικά από αυτά.
Ξεκινάμε την αναδρομή από την 23η Φεβρουαρίου 1943 όταν 14 κάτοικοι της Μήλου έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες των ναζιστικών στρατευμάτων, κατηγορούμενοι για «κλοπή υλικών».
Μέχρι τότε, όταν η θάλασσα έβγαζε υλικά που προέρχονταν από ναυάγια, οι κατοχικές αρχές δεν είχαν πρόβλημα για την περισυλλογή και ιδιοποίηση αυτών των υλικών από τους κατοίκους. Για να φτάσουμε μέχρι τις εκτελέσεις, είχε προηγηθεί βομβαρδισμός πλοίου από αεροπλάνα των Εγγλέζων, από τον οποίο βρήκαν το θάνατο 15 Έλληνες μέλη του πληρώματος και 14 Γερμανοί.
Όσοι κάτοικοι περισυνέλεξαν υλικά από το πλοίο που είχαν επιτάξει οι Γερμανοί και βομβάρδισαν οι Εγγλέζοι, θεωρήθηκε ότι έκλεψαν υλικά των Γερμανών.
Όπως αναφέρει σχετικό βιβλίο (Χαλκουτσάκης, «Η Μήλος στην Κατοχή». σελ. 64) «Να σημειωθεί ότι μεταξύ των αντικειμένων που μάζεψαν ήσαν κάτι ξύλινες σανίδες, μια βούρτσα σφουγγαρίσματος, ένα ψάρι που σκότωσαν οι βόμβες, και άλλα τέτοια».
Η διαταγή της εκτέλεσης υπεγράφη από τον γνωστό για τις εκκαθαρίσεις των Εβραίων στην πόλη Libau της Λετονίας, διοικητή των κατοχικών δυνάμεων στη Μήλο, πλοίαρχο Hans Kawelmacher, «Διότι ελαφυραγώγησαν και έκλεψαν εκ του ατμοπλοίου «Άρτεμις» είδη ανήκοντα εις τον γερμανικόν στρατόν».
Μετά την Απελευθέρωση, τον Φεβρουάριο του 1946, έγινε η εκταφή των εκτελεσθέντων και τα οστά τοποθετήθηκαν, σε ειδικά κασάκια και τοποθετήθηκαν σε οστεοφυλάκιο σχήματος μικρής εκκλησίας στην θέση, περίπου, της εκτέλεσης. Η τοποθεσία πήρε αμέσως το όνομα· «Δεκατέσσερις». Ένας σταυρός και μια μαρμάρινη πλάκα με κατάλογο των ονομάτων των εκτελεσθέντων σηματοδοτούν το μνημείο και μνημονεύουν το γεγονός.
Διαβάστε περισσότερα: Το ναζιστικό έγκλημα στη Μήλο – Οι εκτελέσεις της 23ης Φεβρουαρίου 1943
Οι εκτελέσεις στην Κατερίνη στις 23/2/1943
Τεράστια σημασία είχαν για την πολεμική μηχανή των ναζιστών, είχαν τα μεταλλεία χρωμίου της Πιερίας. Επόμενο ήταν να είναι και στόχος του ΕΛΑΣ που κατάφεραν να τα πλήξουν, όπως και άλλα σε άλλα σημεία της χώρας. Ακολούθησαν αντίποινα των Γερμανών με εκτελέσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεταλλείο ήταν υπό γερμανική εκμετάλλευση και προ του πολέμου, αλλά στην κατοχή τον απόλυτο έλεγχό του είχε αναλάβει ο γερμανικός στρατός. Εκεί εργάζονταν χωρίς αμοιβή κυρίως κάτοικοι του χωριού Άγιος Δημήτρης και 34 Εβραίοι που οι ναζί τους είχαν μεταφέρει από τη Θεσσαλονίκη.
Εκτός από το σαμποτάζ οι αντάρτες πήραν μαζί τους και ενέταξαν στις δυνάμεις τους Έλληνες εργάτες του μεταλλείου, ενώ απήγαγαν τους δυο Γερμανούς φρουρούς του μεταλλείου. Ακολούθησε η λυσσασμένη αντίδραση των κατακτητών. Άμεσα ήταν τα αντίποινα των Γερμανών, που συλλαμβάνουν 38 ομήρους από τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι και τους οδηγούν στο σιδηροδρομικό σταθμό Κατερίνης κρατώντας τους έγκλειστους σε ένα βαγόνι. Παράλληλα στέλνουν τελεσίγραφο στους αντάρτες να απελευθερώσουν μέσα σε τρεις μέρες τους δύο Γερμανούς στρατιώτες, για να απελευθερωθούν και οι Έλληνες όμηροι. Σε διαφορετική περίπτωση θα τους εκτελούσαν.
Ο ΕΛΑΣ είχε ενημερώσει τους κατοίκους για τα γερμανικά αποσπάσματα και αρκετοί είχαν προλάβει να διαφύγουν, με τους γεροντότερους όμως να έχουν μείνει στα χωριά τους.
Οι δύο Γερμανοί στρατιώτες είχαν εκτελεστεί, πιθανότατα για αντίποινα στην εκτέλεση 117 αμάχων στο Δομένικο της Θεσσαλίας στις 16/2/1943.
Στις 23/2/1943 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν επίσης και τον πρώην δήμαρχο της Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο, που ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών του μεταλλείου, με την κατηγορία ότι είχε συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ, αλλά δείχνουν και τις προθέσεις τους για την τύχη των ομήρων, αφού επιστρατεύουν 15 κατοίκους και τους δίνουν φτυάρια και κασμάδες με εντολή να πάνε προς το σταθμό. Ήταν αυτοί που επιλέχθηκαν για να σκάψουν τους τάφους όσων θα εκτελούσαν οι Γερμανοί.
Η αξία του χρωμίου για τη γερμανική βιομηχανία προκύπτει από μια σειρά αναφορές σε επιστολές κλπ. υπηρεσιακών και στρατιωτικών παραγόντων. Στις σημειώσεις του αντιστράτηγου Τόμας, προϊσταμένου του Γραφείου Εφοδιασμού και Εξοπλισμού του γερμανικού στρατού, στις 3-5-1941, αναφέρεται ότι «…τα μεταλλεύματα της Ελλάδας σαν κράματα έχουν εξαιρετική σημασία για την παράγωγη της γερμανικής βιομηχανίας εξοπλισμών, προπάντων τα μεταλλεύματα νικελίου και χρωμίου».
Η ποσότητα του χρωμίου που υπολόγιζε να εκμεταλλευτεί η Γερμανία στην Ελλάδα ήταν 60.000 τόνοι, δηλαδή το 33 % της κατανάλωσης της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας.
Διαβάστε περισσότερα: Το σαμποτάζ στα μεταλλεία της Κατερίνης και τα αντίποινα των ναζί το 1943
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ – 23 Φεβρουαρίου 1943
Από το αρχείο του ert.gr δημοσιεύουμε συνέντευξη με την πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ (ΠΕΑΦΕ), Γεωργία Μαχαίρα:
"Ήταν 23 Φεβρουαρίου 1943 όταν με χίλιες προφυλάξεις νεολαίοι της εποχής συγκεντρώθηκαν σε ένα σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους, και ίδρυσαν την ΕΠΟΝ την ενιαία πανελλαδική οργάνωση νέων. «Μαγιά» της ήταν δέκα οργανώσεις που αυτοδιαλύθηκαν για να συγχωνευτούν στην ΕΠΟΝ και «πρόγονος» που η δομή, η συγκρότηση και η εμπειρία της, έπαιξε σημαντικό ρόλο ήταν η ΟΚΝΕ.
Οι οργανώσεις νέων που συγχωνεύτηκαν ήταν: “Αγροτικής Νεολαίας Ελλάδος”, “Ενιαίας Εθνικοαπελευθερωτικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας”, “Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας”, “Ένωσης Νέων Αγωνιστών Ρούμελης”, “Θεσσαλικού Ιερού Λόχου”, “Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας”, “Λεύτερης Νέας”, “Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος”, “Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας Ελλάδος”, “Φιλικής Εταιρείας Νέων”.
β) Αντιπροσωπεία του ΕΑΜΝ Μακεδονίας, Πελοποννήσου και τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ.
γ) Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των Φίλων της Νέας Γενιάς.
Μέσα στα σκληρά χρόνια της κατοχής, οι νεολαίοι βγάζουν και έντυπο τη «Νέα Γενιά», όργανο του κεντρικού συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Το πρώτο φύλλο βγήκε στις 22/3/1943 και είναι λίγες μέρες πριν την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821, με την οποία κάνει παραλληλισμό, για τον αγώνα ενάντια στη σκλαβιά.
Και αμέσως ξεκινάει το πλούσιο έργο της ΕΠΟΝ. Ιδρύει σχολεία σε ελεύθερες περιοχές, λέσχες πολιτισμού, δενδροφυτεύσεις, καμπάνιες ενάντια στα ναρκωτικά και τη διαφθορά, αλλά και συνθήματα σε τοίχους, ενημέρωση με τα χάρτινα χωνιά, τους τηλεβόες της εποχής. Ένα από τα συνθήματα της ΕΠΟΝ, ήταν «πολεμάμε και τραγουδάμε». Το σύνθημα «πολεμάμε και τραγουδάμε», δεν ήταν τυχαία έκφραση. Βγήκε από το ξεχωριστό σμίξιμο της χαράς και της πάλης και σήμανε το πιο πλέριο δόσιμο στο ιδανικό του αγώνα, που γίνεται από πλήρωση και ευτυχία, χαρά και μεθύσι και προέρχονταν από τον πιο δυνατό έρωτα που ένιωσαν ποτέ τα νιάτα. Τον έρωτα για τη λευτεριά.
Η ΕΠΟΝ καλεί σε μαζική συμμετοχή στην κηδεία του Κωστή Παλαμά, διαδηλώνει μαζί με χιλιάδες λαού ενάντια στην πολιτική επιστράτευση στις 5 Μάρτη 1943, δηλαδή στην απόπειρα να μεταφερθεί εργατικό δυναμικό από την Ελλάδα, στα εργοστάσια των ναζί, από όπου πιθανότατα δεν θα επέστρεφε ποτέ. Και κερδίζει αφού η μάχη ενάντια στην πολιτική επιστράτευση γίνεται η μοναδική νικηφόρα του είδους στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Η ΕΠΟΝ έχει και παιδικό τμήμα, τα αετόπουλα (ένα ποιηματάκι ήταν: είμαστε αετόπουλα με ελεύθερη καρδιά, χαρούμενα ελληνόπουλα και του λαού παιδιά), ενώ οι ΕΠΟΝίτες πλαισιώνουν και τις γραμμές του ΕΑΜ (υπολογίζονται σε 28.000 οι νέοι της ΕΠΟΝ που συμμετέχουν στο ΕΑΜ).
Διαδηλώνουν ενάντια στη βουλγάρικη κατοχή της Μακεδονίας και γενικά στα δύσκολα κατοχικά χρόνια, πληρώνουν βαρύ φόρο αίματος στον αγώνα για απελευθέρωση.
Μέσα σε όλα, οι ΕΠΟΝίτες δίνουν τη μάχη να υπάρξει αθλητισμός, να κρατηθεί η νεολαία στα γυμναστήρια και όχι στους τεκέδες, που θα βόλευε τον κατακτητή. Τους οποίους τεκέδες σε αρκετές περιπτώσεις έσπασαν και έκλεισαν οι ΕΠΟΝίτες.
Τα γυμναστήρια γίνονται «κρυφά σχολειά» και κέντρα απελευθερωτικής δράσης, αφού η μαζικότητα που εξασφαλίζουν, διευκολύνει τη μαζική δράση. «Γερό κορμί, γερό μυαλό», είναι ένα από τα συνθήματα των ΕΠΟΝιτών".
Διαβάστε περισσότερα: 77 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ – 23 Φεβρουαρίου 1943
Ο "Βρατσάνος" μιλώντας στην ΕΡΤ
To 1944
Ήταν 23 Φεβρουαρίου 1944 και έμελλε η αμαξοστοιχία «SF-ZUG ταχεία 53» να μην φτάσει ποτέ στον προορισμό της, καθώς ανατινάχτηκε στα Τέμπη από τους Έλληνες αντάρτες.
Στο τρένο επέβαιναν επίλεκτοι των Ες Ες και της Βέρμαχτ, με στόχο να ενισχύσουν τις προσπάθειες των Γερμανών να αντέξουν μπροστά στην επέλαση του κόκκινου στρατού, ειδικά στην Ουκρανία. Την ανατίναξη ανέλαβε το Τάγμα Μηχανικού Ολύμπου του ΕΛΑΣ και αφού πέτυχε το στόχο του, ξεκίνησε και η μάχη με τα πολυβόλα, με συνολικές απώλειες για τους Γερμανούς 450 νεκρούς.
Επικεφαλής του σαμποτάζ ήταν ένας εκ των κορυφαίων σαμποτέρ της Εθνικής Αντίστασης, ο Αντώνης Αγγελούλης, γνωστός και ως «Βρατσάνος». Ο συνολικός απολογισμός του τάγματος μηχανικού Ολύμπου του ΕΛΑΣ, σε όλη τη διάρκεια του πολέμου ήταν η ανατίναξη 48.000 μέτρων σιδηροδρομικών γραμμών, 36 γεφυρών, 47 σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων, η καταστροφή 20 αμαξοστοιχιών γεμάτες έμψυχο δυναμικό και πολεμικό υλικό και 12 ατμομηχανών, ενώ διέκοψε τη σιδηροδρομική συγκοινωνία για 1.324 ώρες και προκάλεσε στον εχθρό απώλειες 3.065 αξιωματικών και στρατιωτών.
Ο «Βρατσάνος» παρασημοφορήθηκε από τους Βρετανούς, αλλά με επίσκεψή του στην πρεσβεία στην Αθήνα, επέστρεψε το παράσημο σαν πράξη διαμαρτυρίας για την επέμβαση των Βρετανών στην Ελλάδα. Ακολούθως εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Έφυγε από τη ζωή το 2008.
Διαβάστε περισσότερα: Η ανατίναξη της ταχείας γερμανικής αμαξοστοιχίας «53» το 1944
Την επόμενη ημέρα 24/2/1944 στις Βίγλες
Ήταν 24 Φεβρουαρίου του 1944 όταν 212 Έλληνες εκτελέστηκαν στα πλαίσια αντιποίνων από τους Γερμανούς στις Βίγλες της Μεγαλόπολης.
Μία ημέρα πριν, στις 23/2/1944 δυνάμεις του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Γιώργη Κερκεμέζο, χτύπησε σε ενέδρα γερμανική στρατιωτική δύναμη τριάντα περίπου ανδρών. Η γερμανική φάλαγγα κινιόταν στο δημόσιο δρόμο Μεγαλόπολης –Τρίπολης.
Για αντίποινα οι Γερμανοί την επόμενη μέρα, πήραν από τις φυλακές της Τρίπολης 209 κρατούμενους και τρεις αγρότες από την περιοχή και τους μετέφεραν στη θέση «Βίγλες».
Η τοποθεσία δεν ήταν τυχαία, ήταν κοντά στο σημείο που είχε χτυπηθεί η γερμανική φάλαγγα. Στο λόφο αυτό στήθηκαν τα πολυβόλα και εκτελέστηκαν οι 212. Οι περισσότεροι από τους εκτελεσθέντες ήταν Μεγαλοπολίτες αλλά και Λάκωνες αντιστασιακοί.
Ακολούθως σε μία κίνηση σκληρότητας, οι Γερμανοί συνέλαβαν από τη Μεγαλόπολη, άνδρες και γυναίκες και τους οδήγησαν στον τόπο της εκτέλεσης για να ανοίξουν λάκκους και να ταφούν οι 212.
'Ιστορική έρευνα & επιμέλεια: Νάσος Μπράτσος