Κι’ όμως η Ερυμάνθεια είχε καταστραφεί ολοσχερώς από τις δυνάμεις του άξονα, που σαν Ούννοι σε επιδρομή την κανονιοβόλησαν, την έκαψαν, κατέστρεψαν σπίτια και αγροτικές εκτάσεις από τη λύσσα τους τόσο γι’ αυτά που είχαν προηγηθεί, όσο και γιατί ο τοπικός πληθυσμός είχε φύγει στα βουνά για να γλιτώσει τις εκτελέσεις.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Στην Ερυμάνθεια στάθμευε δύναμη 30 Ιταλών με αποστολή τον έλεγχο – αστυνόμευση της ευρύτερης περιοχής, που ονομάζεται τριταία Αχαΐας.
Στις 11 Ιουλίου 1943 δυνάμεις Ελλήνων ανταρτών με επικεφαλής τον Καπετάν Ωρίωνα και σε συνεργασία με Ερυμανθιώτες, περικυκλώνουν το χώρο στρατωνισμού των Ιταλών που ήταν το σχολείο, καταφέρνοντας μετά από σύντομη μάχη να τους αιχμαλωτίσουν και να πάρουν τον οπλισμό τους, με αποτέλεσμα στις 28 Ιουλίου με αιχμαλώτους και λάφυρα να αποτραβηχτούν στα βουνά.
Η μη επικοινωνία με την ιταλική διμοιρία, υποψίασε τους Ιταλούς στην Πάτρα, που έστειλαν ισχυρές δυνάμεις για να διαπιστώσουν τι είχε συμβεί, ενώ στο χωριό είχε μείνει μόνο ο Καπετάν Ωρίωνας με επτά αντάρτες. Όταν έγινε αντιληπτό ότι οι Ιταλοί πλησίαζαν, ξεκίνησε μάχη, όπου με τέχνασμα οι λιγότεροι αντάρτες, έκαναν τους Ιταλού να πιστέψουν ότι ήταν περικυκλωμένοι από υπέρτερες δυνάμεις και τελικά να παραδοθούν, με απολογισμό 17 νεκρούς, 10 τραυματίες Ιταλούς και πλούσιο πολεμικό υλικό, ενώ η ελληνική πλευρά δεν είχε καμία απώλεια.
Η μη επαφή και με το δεύτερο απόσπασμα των κατακτητών, οδήγησε στην αποστολή αναγνωριστικού αεροπλάνου, που διαπίστωσε τα ίχνη τη μάχης (κατεστραμμένα οχήματα και πτώματα Ιταλών).
Έτσι στις 29 Ιουλίου ένα μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών ανέλαβε την καταστροφή του χωριού και την εκτέλεση όλων των Ερυμανθιωτών, που όμως έχουν προλάβει να εγκαταλείψουν το χωριό τους.
Περίπου 100 άρματα μάχης «μάχονται» εναντίον των άδειων σπιτιών της Ερυμάνθειας καταστρέφοντάς τα και πυρπολώντας τα. Η ναζιστική μανία στράφηκε και κατά των αγρών, που τους κατέστρεψαν. Αντίστοιχες επιδρομές έκαναν και άλλες φορές, αλλά πάντα οι Ερυμανθειώτες κατάφερναν να διασώζονται και πολλοί από αυτούς να δίνουν τη μάχη της λευτεριάς μέσα από τις ανταρτικές δυνάμεις.
Στην ιστορία έμεινε το παρακάτω τραγούδι ενός αντάρτη:
«Το μάθατε τι έγινε ένα γεγονός μεγάλο,
άφησε ο Ωρίων τα βουνά και ροβολάει στον κάμπο.
Ημέρα Τρίτη ήταν που ήρθε στο χωριό μας
και έπιασε τους Ιταλούς, τον άπιστο εχθρό μας.
Και την Τετάρτη ήρθανε ένας λόχος Ιταλιάνοι·
ο Ωρίων τους περίμενε και όλους μαζί τους πιάνει.
Η Πέμπτη εξημέρωσε μαύρη και αραχνιασμένη
και η ωραία Ερυμάνθεια εβρέθηκε καμμένη.
Η Ερυμάνθεια ήτανε του Δήμου το καμάρι
και τώρα εσκοτείνιασε και έγινε σαν τον Άδη»
Κείμενο & φωτο: Νάσος Μπράτσος