Συνεχίζουμε με το Β’ μέρος της συνέντευξης της Καίτης Φράγκου – Ζηκίδη, για την προσφυγική της διαδρομή που ξεκίνησε το 1942 από την Ικαρία και συνεχίστηκε στην Τουρκία και ακολούθως στη Μέση Ανατολή. Αφετηρία του δεύτερου μέρος η Τουρκία και η κ. Φράγκου μας διηγείται:
-Τους άντρες τους είχαν στείλει στο στρατό στη Μέση Ανατολή, ενώ εμάς μας κρατούσαν στην Τουρκία, λόγω της εξέλιξης του πολέμου, όσο κέρδιζε δηλαδή ο Άξονας. Γι αυτό και στο προσφυγικό στρατόπεδο των πηγών του Μωυσέως τους ετοίμαζαν να τους στείλουν στο Κονγκό. Αυτά άλλαξαν μετά τη νίκη στο Ελ Αλαμέιν, όπου άλλαξε και η ροή του πολέμου.
Τότε μας έβαλαν σε τρένα από τη Σμύρνη και φτάσαμε στην Τρίπολη στο Λίβανο, όπου περάσαμε 15 μέρες καραντίνα, για να καταλήξουμε κοντά 1.000 Έλληνες σε ένα γαλλικό ξενοδοχείο. Τότε έφεραν και μία ελληνική ταξιαρχία και εκεί είχαμε τη δεύτερη αντιπαλότητα μεταξύ φαντάρων και αξιωματικών.
Οι φαντάροι θέλανε να πάνε να πολεμήσουν στο μέτωπο, όχι εκδικητικά απέναντι σε Ιταλούς και Γερμανούς, αλλά γιατί η νίκη θα τους έκανε να γυρίσουν στα σπίτια τους. Επίσης ήθελαν να πολεμήσουν στην Ελλάδα και όχι στο Ρίμινι της Ιταλίας. Επίσης δεν ήθελαν αξιωματικούς μοναρχοφασίστες και όσους είχαν συνεργαστεί με τη δικτατορία του Μεταξά. Στο ξενοδοχείο είχαμε φρουρό Ινδό από τους υπηρετούντες στον εγγλέζικο στρατό. Μας επισκέφτηκαν Έλληνες στρατευμένοι στελέχη της ΑΣΟ (Αντιφασιστική Στρατιωτική οργάνωση) και μας πρόσφεραν είδη βοήθειας. Θυμάμαι τον Τσαμουταλίδη, που ήταν και ήρωας του Ελ Αλαμέιν, τον Ξηρό, το Νιαπά, κλπ
Η επίσκεψη ήταν παράνομη δεν ήθελαν να έρχονται σε επαφή πρόσφυγες και στρατευμένοι και να ανταλλάσουν εικόνες και πληροφορίες. Έδιναν μόνο λίγες περιορισμένες γραπτές άδειες. Εμείς κάναμε το εξής, αφού έμπαινε ο αδειούχος στρατιώτης δείχνοντας την άδεια στον Ινδό, φτιάχναμε σαΐτες στις οποίες κρύβαμε μέσα την άδεια και τη ρίχναμε στους απέξω, με τους οποίους μας χώριζαν και κάγκελα και σύρματα.
Έτσι με μία άδεια έμπαιναν πολύ περισσότεροι, πού να καταλάβει ο Ινδός τι έγραφε το χαρτί από ελληνικά ονόματα. Εκεί οι συνθήκες διαβίωσης ήταν καλές. Μία φορά λόγω αεροπορικής επιδρομής των Γερμανών, μας πήγαν σε ένα υπόγειο και σταθήκαμε ώρες όρθιοι γιατί διαφορετικά δεν χωράγαμε. Τότε όσοι είχαν βιβλία ή γνώσεις τις μετέφεραν σε άλλους.
-Πού πήγατε μετά;
- Επόμενος σταθμός μας οι πηγές του Μωυσέως στην Αίγυπτο, σε ένα στρατόπεδο προσφύγων που πριν από μας είχαν Πολωνούς και Γιουγκοσλάβους, που όταν πήγαμε εμείς είχαν φύγει οι περισσότεροι. Εκεί βρεθήκαμε αρκετοί Έλληνες. Κάναμε διαμαρτυρίες για να μην μας στείλουν στο Κονγκό, όπου είχαμε μάθει ότι αρρώσταιναν πολλοί. Μιλάμε για διαμαρτυρίες γυναικών, αφού οι άντρες ήταν στο στρατό. Κάποια στιγμή κρύψαμε κάτω από ένα καναπέ την Πασβάνη από το χωριό Οξέ της Ικαρίας που ήθελαν με τα κοριτσάκια της να την πάνε στο πλοίο για το Κονγκό. Δεν βρήκαν τη μάνα που κόντεψε να σκάσει κάτω από καναπέ που καθόμασταν και κάναμε ότι πλέκαμε και δεν πήγαν ούτε τα κοριτσάκια.
Τελικά το καράβι έφυγε χωρίς να φορτώσει επιβάτες. Εκεί γνώρισα τον Φώτη Αγγουλέ και εκεί αρχίζει και η ουσιαστική μου επαφή με τα βιβλία, την ποίηση, την κουλτούρα, κλπ Ερχόταν μαζί με ένα Χιώτη επιλοχία, σύνδεσμο της ΑΣΟ.
-Περιγράψτε μας την επίσκεψη του βασιλιά Γεώργιου
-Κάποτε μας επισκέφτηκε ο βασιλιάς, αλλά και οι αδελφές Καλουτά για να μας ψυχαγωγήσουν. Εμένα που ήμουν μικρή μου έδωσαν μία ανθοδέσμη για να τη δώσω στο βασιλιά και μέσα στα λουλούδια είχε υπόμνημα με αιτήματα για τα συνθήκες διαβίωσης, αφού η επιτροπή δεν μπορούσε να πλησιάσει να του τα δώσει. Εγώ πήγα έδωσα την ανθοδέσμη (ήξερα και για το χαρτί) και είπα και δύο λογάκια. Πήρε την ανθοδέσμη ο βοηθός του, είδαν το χαρτί και τους έκοψε να πουν ότι θα ληφθεί υπόψιν.
Εκεί με έβγαλε φωτογραφία το έντυπο «Αέρα» (ακρωνύμιο ΑΕΡΑ=Αγγλία Ελλάδα Ρωσία Αμερική, το οποίο τυπωνόταν στο Κάιρο, κυκλοφορούσε και στην Ελλάδα, έκδοση της AGIS, Αγγλοελληνικής Υπηρεσίας). Δυστυχώς την έχασα γιατί θα με έσωνε από τη μεταπολεμική κατηγορία του «μη νομιμόφρονα».
-Με τι συνδυάστηκε η παραμονή σας εκεί;
-Το επόμενο βήμα ήταν να πάμε σε σχολή νοσοκόμων, όπου η μητέρα μου είπε ότι για να πάει θα έπαιρνε μαζί τις ανηψιές της Ευλαλία Στρατουδάκη και Μαρία Μωραίτου, αλλά και μένα που με δήλωσε 16 ετών ενώ ήμουν μικρότερη. Έχουμε φτάσει στο 1943. Κάναμε και θεωρία και πρακτική εξάσκηση. Στην αποφοίτηση εγώ πήρα το δεύτερο βραβείο και το πρώτο η Πολυξένη Μαυρογιώργη από την Ικαρία, ήταν πολλές κοπέλες από την Ικαρία στη σχολή.
Ορκιστήκαμε και πήγαμε με επικεφαλής τον ταγματάρχη Μασάρο από την Κρήτη στην Παλαιστίνη και συγκεκριμένα στο Νουσεϊράτ. Εκεί υπήρχαν στρατιωτικά νοσοκομεία κανονικά με καλά κτήρια, όχι τσαντίρια, που τα διοικούσαν οι Εγγλέζοι, αλλά και στρατόπεδο προσφύγων που είχε αδειάσει, πριν ήταν Πολωνοί και Γιουγκοσλάβοι.
Είχαμε και ένα γιατρό Γιάννη Σαρτζετάκη κρητικό στην καταγωγή με μάνα από την Ικαρία (το γένος Πουλιανού), συγγενή του ΠτΔ Χρήστου Σαρτζετάκη (σημείωση του ert.gr: Ο Γ. Σαρτζετάκης αναφέρεται και σε άλλη ανάρτηση του ιδίου αφιερώματος). Εκεί υποδεχτήκαμε το τσουνάμι προσφύγων από την Ελλάδα, κυρίως τη νησιωτική, που προκάλεσε η συνθηκολόγηση των Ιταλών στις αρχές Σεπτέμβρη του 1943 και η χαλάρωση των μέτρων επιτήρησης στα νησιά. Μέχρι και Αθηναίοι ήρθαν. Εμείς οι παλιοί πρόσφυγες που μας είχαν περάσει από καραντίνα, βρεθήκαμε να ήμαστε η υγειονομική επιτροπή που δέχτηκε τους νέους πρόσφυγες και τους πέρναγε καραντίνα.
-Πώς οργανώθηκε η ζωή σας εκεί;
-Τρώγαμε με συσσίτιο και επειδή μας σέρβιραν φρυγανιές (συνήθεια των Εγγλέζων) και όχι ψωμί (συνήθεια των Ελλήνων) και οι Έλληνες ήθελαν ψωμί, ο Μασάρος έλεγε στο αραπάκι – σερβιτόρο«Βread» και το αραπάκι γελούσε και φαινόταν τα άσπρα δόντια του. Αρκετές θέσεις διοίκησης του Νουσεϊράτ οι Εγγλέζοι τις πέρναγαν σιγά – σιγά στους Έλληνες.
Στο στρατόπεδο θυμάμαι τον μετέπειτα βουλευτή Γιάννη Σπύρου, τον Αγγελίδη με πολλούς ΕΑΜίτες, όλοι αυτοί ήταν Σαμιώτες. Εκεί ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο, δημοτικό, γυμνάσιο και ναυτικό λύκειο και πήγα και εγώ και νοσοκόμα και μαθήτρια. Δάσκαλο είχα το Γιάννη Ταμβακλή, θυμάμαι επίσης έναν δάσκαλο Τζανετή, έναν Μιχάλη Αυτιά από τη Σάμο και αυτός, ενώ στην ίδρυση και λειτουργία του σχολείου βοήθησε πολύ και ο Διογένης Μαυρογιώργης από τον Εύδηλο Ικαρίας.
Από εκεί βγήκα με κατατακτήριες στη Β’ Γυμνασίου, ενώ αργότερα με την επιστροφή, χρησιμοποίησα το νόμο για τους στρατευμένους για εξετάσεις και πήγα στη Δ΄ Γυμνασίου.
φωτο από το βιβλίο των εκδόσεων Υπερόριος «Οδοιπορικό στη Μέση Ανατολή», με συγγραφέα το Γιάννη Ταμβακλή, άκρη αριστερά στη φωτο. Η μικρή νοσοκόμα περίπου στη μέση είναι η Καίτη Φράγκου – Ζηκίδη.
-Πότε επιστρέψατε;
Επιστρέψαμε τον Αύγουστο του 1945 με πλοία που μας άφησαν παραμονές 15αύγουστου στο Βαθύ της Σάμου. Τα ταξίδια δεν ήταν εύκολα είχαν μείνει πολλές νάρκες από τον πόλεμο. Μας φιλοξένησε σπίτι του ο Γιάννης Σπύρου και μετά με καΐκι πήγαμε στην Ικαρία, στον Άγιο Κήρυκο. Από εκεί μας πήρε ο Γιώργος Δουρής με την βενζινάκατό του και μας πήγε στο Κεραμέ Ευδήλου. Η «περιουσία» μας ήταν ένα μπαουλάκι. Με το γαϊδούρι του ο Θεοφάνης Μαυρογιώργης μας ανέβασε από την παραλία στο σπίτι.
Στη διαδρομή μου έρχονταν οι φωνές πριν το φευγιό, «πεινάω», που ακούγονταν λόγω της πείνας. Στο σπίτι μας περίμεναν γείτονες, φίλοι, συγγενείς. Πήγα στο σπίτι και μου φάνηκε ότι είχε χαμηλώσει το παράθυρο που όταν έφυγα δεν έφτανα να το κλείσω, αλλά τελικά δεν είχε χαμηλώσει αυτό, είχαμε μεγαλώσει εμείς.
Συνέντευξη: Νάσος Μπράτσος
Διαβάστε στο ert.gr κάθε μέρα λίγο μετά τις 7πμ:
Δευτέρα 8 Μαΐου: Η συμβολή της Λήμνου στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Τρίτη 9 Μαΐου: Aστυπάλαια: Πεδίο μαχών και επιχειρήσεων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Τετάρτη 10 Μαΐου: Η αντιστασιακή δράση του πρόσφυγα Πέτρου Ανδριώτη στα χρόνια της κατοχής
Πέμπτη 11 Μαΐου: Σύρος: Η κατοχή και η λιμοκτονία στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Παρασκευή 12 Μαΐου: OENO: «Όλα τα πλοία εν κινήσει»
Σάββατο 13 Μαΐου: Πρόσφυγας πολέμου το 1942 στην Αβησσυνία – Συνέντευξη της Ελευθερίας Πορτέλλου – Φράγκου
Κυριακή 14 Μαΐου: Αντιστασιακές δράσεις στην κατοχική Χίο – Η μαρτυρία του ΕΑΜίτη Δημήτρη Κουσκουσάκη
Συγκεντρωτικά όλοι οι κύκλοι του αφιερώματος στην ανάρτηση: Aναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr