Δοκιμάστηκε σκληρά από την πείνα που οδήγησε στο θάνατο χιλιάδες κατοίκους του, το νησί της Σύρου στη διάρκεια της ιταλογερμανικής κατοχής.
Δεν υπήρξε κάποιο ιδιαίτερο προσφυγικό ρεύμα όπως σημειώθηκε κυρίως σε νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, εκτός από σποραδικές «δραπετεύσεις» προς τη Μέση Ανατολή, κυρίως για ένταξη στις εκεί ευρισκόμενες συμμαχικές δυνάμεις.
Συνεπώς ο σταυρός του μαρτυρίου από τις 5 Μάη 1941 που οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στο νησί, σηκώθηκε μέχρι το τέλος του πολέμου, από τον τοπικό πληθυσμό.
Παρά τις όποιες προσπάθειες των Ιταλών να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της πείνας κάτι τέτοιο δεν ήταν τελικά εφικτό.
Συγκλονιστική και τεκμηριωμένη με πολλά στοιχεία είναι η μελέτη της Σέιλα Λεκέρ υπό τον τίτλο «Το νησί του Μουσολίνι – Φασισμός και ιταλική κατοχή στη Σύρο», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» ISBN978-960-221-589-0.
Eκτός από την αναμφισβήτητη αξία του βιβλίου «αυτόνομα» μόνο για τη Σύρο, ιδιαίτερη αξία έχει και ο συνδυασμός του με κάθε πληροφορία για την κατάσταση των άλλων νησιών ώστε να υπάρχει μία πλήρης εικόνα των συνεπειών της κατοχής σε όλη τη νησιωτική Ελλάδα, που παρά τις αποκλίσεις στον τρόπο που εκφράστηκαν φαινόμενα, όπως η πείνα, η αντίσταση, η προσφυγιά, κλπ κοινό νήμα που ενώνει όλες αυτές τις ιστορίες είναι η φρίκη του πολέμου και των συνεπειών του.
Ήταν τόσο μεγάλες οι επιπτώσεις του λιμού, που ακόμα και στη σύγχρονη εποχή υπήρξε διαμάχη στο νησί για τον ακριβή αριθμό των θυμάτων, ειδικά όταν το 1984 ο Δήμος Ερμούπολης σε μνημείο που κατασκεύασε, έκανε αναφορά για 8.000 νεκρούς, ενώ άλλοι μειώνουν τον αριθμό στους μισούς που και πάλι για ένα νησί είναι τρομακτικό μέγεθος.
Δεν είναι στις προθέσεις μας να πάρουμε «τη μεζούρα», πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι πάντα σε τέτοιες συνθήκες καταγράφονται σαν αιτίες θανάτου διάφορες καταστάσεις που μπορούν να προέλθουν από τον υποσιτισμό, τις κακουχίες και τις αποβιταμίνωση, πάντως η εκτίμηση για περίπου 4.000 νεκρούς υποστηρίχτηκε από αρκετούς μελετητές των ιστορικών αρχείων της Σύρου.
Μία σύγκριση στοιχείων από ελληνικές αρχές που αναφέρονται στο βιβλίο, δίνουν για το 1941, 648 θανάτους έναντι 641 (διάστημα Ιουλίου – Δεκεμβρίου), απόκλιση σχετικά μικρή, ενώ για το 1942 η σύγκριση δίνει 2037 έναντι 2107.
Μόνο τους πρώτους μήνες του 1942 πέθαναν 1012 Ερμουπολίτες, αριθμός πολλαπλάσιος τρείς ή τέσσερις φορές από όσους πέθαιναν όλο το χρόνο σε άλλες εποχές με κανονικές συνθήκες.
Ο M. Mazower στο βιβλίο του «Στην Eλλάδα του Xίτλερ», εκδ. AΛEΞANΔPEIA 1994, αναφέρει ότι «O φόρος του νησιού σε θανάτους ανέβηκε απότομα από τους 435 το 1939 στους 2.290 το 1942».
Aναφορές γίνονται σε μαρτυρίες που περιγράφουν «υπερωρίες» στο νεκροταφείο, την ανάγκη επέκτασής του, αλλά και τις ελλείψεις σε ξυλεία που οδηγούσαν στη επαναχρησιμοποίηση φερέτρων. Θυμίζουμε ότι ανάλογο φαινόμενο είχε καταγράψει η έρευνά μας στην παρουσίαση του βιβλίου του Ιωάννη Τσαντέ, που η μεταφορά γίνονταν πολλές φορές πάνω σε πόρτες τις οποίες επέστρεφαν στους ιδιοκτήτες τους οι μεταφορείς.
Επίσης γίνεται λόγος για την έκταση που μπορεί να είχε το φαινόμενο του μη δηλωθέντος θανάτου και της ταφής στη ζούλα, με στόχο την εξασφάλιση ενός ακόμα δελτίου σίτισης.
Να σημειώσουμε ότι από τις δικιές μας έρευνες, τέτοιο μεγάλο πρόβλημα και τόσο μεγάλες συνέπειες από την πείνα δεν φαίνεται να αντιμετώπισε άλλο νησί του Αιγαίου.
Ακόμα και η Ικαρία που δοκιμάστηκε από την πείνα και θρήνησε εκατοντάδες νεκρούς, είχε τη διέξοδο της προσφυγιάς προς τα τουρκικά παράλια και ακολούθως προς Μέση Ανατολή, Κύπρο, Αφρική, επιλογή που οι Συριανοί δεν είχαν ή δεν επέλεξαν. Αντίστοιχες επιλογές προσφυγικών ροών είχαν οι Χιώτες, οι Σαμιώτες, οι Φουρνιώτες, οι Καλύμνιοι, κλπ
Στο βιβλίο περιγράφεται επίσης το φαινόμενο της μαύρης αγοράς, των αντιθέσεων ορθόδοξης και καθολικής κοινότητας, η οποία κατηγορήθηκε ότι είχε πιο ευνοϊκή αντιμετώπιση από τους Ιταλούς, ο τρόπος οργάνωσης του εμπορίου, της γεωργίας, της αλιείας, η λειτουργία της αγοράς εργασίας, όλα κάτω από το ασφυκτικό κατοχικό πλαίσιο. Πρέπει να τονιστεί όμως ότι η στήριξη από την καθολική κοινότητα των αντιστασιακών δράσεων που ακολούθησαν, λείανε αυτή την επανεμφάνιση αντιδικιών λόγω διαφορετικού θρησκευτικού δόγματος, που πήγε να εμφανιστεί.
Ακολούθως μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, περιγράφεται η γερμανική παρέμβαση, που επεδίωξε να περάσει διαχειριστικές εξουσίες στο ντόπιο στοιχείο, ασχολούμενη μάλλον με τη διαφαινόμενη οπισθοχώρηση των στρατιωτικών της δυνάμεων, παρά με τον πονοκέφαλο της καθημερινότητας σε ένα νησί χτυπημένα από την πείνα.
Να σημειωθεί ότι λίγο έλλειψε η συγγραφέας να βρεθεί στο εδώλιο, από απογόνους προσώπου που το βιβλίο κατατάσσει στους συνεργάτες των κατακτητών, αλλά επικράτησε η ψυχραιμία και τελικά η ιστορική έρευνα δεν οδηγήθηκε στις δικαστικές αίθουσες. Εν κατακλείδι το βιβλίο το συνιστούμε ανεπιφύλακτα.
Πηγή: Sheila Lecoeur – Το νησί του Μουσολίνι
Διαβάστε στο ert.gr κάθε μέρα λίγο μετά τις 7πμ
Παρασκευή 12 Μαΐου: OENO: «Όλα τα πλοία εν κινήσει»
Σάββατο 13 Μαΐου: Πρόσφυγας πολέμου το 1942 στην Αβησσυνία – Συνέντευξη της Ελευθερίας Πορτέλλου – Φράγκου
Κυριακή 14 Μαΐου: Αντιστασιακές δράσεις στην κατοχική Χίο – Η μαρτυρία του ΕΑΜίτη Δημήτρη Κουσκουσάκη
Συγκεντρωτικά όλοι οι κύκλοι του αφιερώματος στην ανάρτηση: Aναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr