Σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έχει δημιουργήσει ένα νέο συνεργατικό πλαίσιο λειτουργίας που βοηθά στην γένεση νέων ιδεών, την προστασία και ανάδειξης της περιοχής, με σεβασμό στο παρελθόν της» αναφέρεται στο εισαγωγικό σημείωμα που παρουσιάζει τους βασικούς άξονες λειτουργίας του Τ.Π.Π.Λ..
Πράγματι εκεί που κάποτε γενιές και γενιές μεταλλωρύχων έβγαζαν ένα σκληρό μεροκάματα και εκεί που γράφτηκαν σημαντικές σελίδες της ιστορίας του εργατικού κινήματος, στις μέρες μας και με το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο να έχει παίξει τον κυρίαρχο ρόλο, ο χώρος στεγάζει επιστημονικές και πολιτιστικές δραστηριότητες και είναι ο καλύτερος φόρος τιμής σε αυτούς που στις γαλαρίες δεν έβλεπαν το φως του ήλιου. Φυσικά τίποτα δεν θα μπορούσε να γίνει αν ο χώρος δεν είχε διασωθεί, για να ακολουθήσουν οι επόμενες διαδικασίες της συντήρησης, των αναγκαίων παρεμβάσεων και τελικά της στέγασης των σύγχρονων δραστηριοτήτων.
Από την αρχαιότητα τα σπλάχνα της λαυριακής γης τροφοδοτούσε με αργυρομολυβδούχα μεταλλεύματα και στήριξε την κοινωνική ζωή και τη δημιουργία της Αθήνας.
Σε εποχές πιο «κοντινές» ιδρύθηκε το 1867 μία κανονική εργατούπολη, αρχικά με 1.200 εργαζόμενους και που στην ακμή της, «έφτιαξε» μία πόλη των 10.000 κατοίκων.
Δεν είναι μόνο οι κατοικίες, αλλά το σύνολο των υποδομών (σχολεία, φαρμακεία, νοσοκομεία, εκκλησίες, λιμενικές εγκαταστάσεις) που φτιάχνουν οι εταιρείες που εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα.
Στην ιστορία έχουν μείνει τα «Λαυρεωτικά», η σύγκρουση της εταιρείας το 1869 με το ελληνικό κράτος για την διεκδίκηση των αρχαίων μεταλλευτικών καταλοίπων, γνωστών ως εκβολάδες.
Οι «κύκλοι» που γίνονται στην οικονομία με περιόδους ανάπτυξης αλλά και κρίσεων, αποτυπώνονται και στην εξέλιξη του μεταλλευτικού κάδου στο Λαύριο, αρχικά στις δεκαετίες 1880 και 1890 με την πτώση της τιμής του μολύβδου. Όπως παντού μία μεγάλη εργασιακή δραστηριότητα επηρεάζει και δορυφορικές μικρές επιχειρήσεις, συναφείς με το αντικείμενό της, αλλά και εμπορικές, επισιτιστικές, κλπ Ο αντίκτυπος είναι η μείωση του πληθυσμού, που όμως η μαζική έλευση Μικρασιατών προσφύγων ξαναζωντεύει την περιοχή.
Το 1930, η Ελληνική Εταιρεία εκποιεί τις εγκαταστάσεις της, είμαστε πλεόν στο Μεσοπόλεμο και το παγκόσμιο κραχ του 1929, αλλά και πολύχρονες πολεμικές περιπέτειες, αφήνουν τις πληγές τους στην οικονομική δραστηριότητα.
Επανεκκίνηση όπως σε πολλούς τομείς καταγράφεται μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έρχονται ξανά τα μαύρα σύννεφα με την αποβιομηχάνιση τη δεκαετία του 1980 και τη μείωση του πληθυσμού λόγω εργασιακής μετανάστευσης κατά 20%. Προηγουμένως είχαν γραφτεί στην ιστορία τεράστιες σε μαζικότητα και δυναμισμό, κινητοποιήσεις των εργαζομένων στην περιοχή, με «ατμομηχανή» τους μεταλλωρύχους, αλλά και σημαντική συμβολή άλλων κλάδων όπως η κλωστοϋφαντουργία.
Αν όμως έχουμε παραδείγματα αξιοποίησης παλιών βιομηχανικών χώρων για νέες δραστηριότητες όπως συμβαίνει με το Γκάζι και τα Λιπάσματα Δραπετσώνας (χώροι Πολιτισμού), Λαδόπουλος και ΑΣΟ στην Πάτρα για αθλητισμό, Πολιτισμό ή όπως σχεδιάζονται για άλλα παλιά εργοστάσια (Κρόνος, IRIS, Βότρυς, ΧΡΩΠΕΙ-ΕΛΒΙΠΥ, εργοστάσιο πορσελάνης στη Ν. Μάκρη, κλπ) στο Λαύριο το συγκρότημα που σταμάτησε τη λειτουργία του το 1989, μετασχηματίζεται από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο σε Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο. Όπως αναφέρεται την ιστορία του: «Από το καλοκαίρι του 1995 ολοκληρώνονται οι διοικητικές - διαχειριστικές κινήσεις για τη θεσμική συγκρότηση του Πάρκου και τις μελέτες αποκατάστασης του βιομηχανικού συγκροτήματος. Η σχετική χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς πόρους ανέρχεται συνολικά σε 5,19 δισεκατομμύρια δραχμές (15,23 εκατομμύρια Ευρώ)».
Το βασικό σκεπτικό που εκφράζει το ΕΜΠ είναι ότι: «Ως εκπαιδευτικό ίδρυμα ούτε αντιμετωπίζει ούτε κυοφορεί την τεχνολογία με τον τρόπο που την αντιμετωπίζει η αγορά. Ένα τεχνολογικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, γενικά, αντιλαμβάνεται την τεχνολογία περισσότερο ως ιδιαίτερο τρόπο σκέψης που συνθέτει τις δεξιότητες, την οξυδέρκεια, τη διορατικότητα και την παραγωγική φαντασία παρά ως καθαρά εμπορικά εκμεταλλεύσιμο δεδομένο προς εισαγωγή στις παραγωγικές διαδικασίες.
Υπ’ αυτή τη θεώρηση, το ΤΠΠΛ δεν θα γεννηθεί απλά ως κερδοφόρος πόλος τοπικής μακροοικονομικής ανάπτυξης, αλλά ως ένα κοινωνικά δομημένο μέσο προαγωγής και βελτίωσης της διανοητικής και πολιτιστικής δράσης που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νέας οικονομίας.
Με άλλα λόγια, ένα μέσο μεταμόρφωσης ενός κρυμμένου, αλλά εκμεταλλεύσιμου συστήματος δυνατοτήτων, σε ένα πρακτικό μοντέλο αυτοσυντήρητης αναπτυξιακής διαδικασίας, προσανατολισμένης στο μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό, η ζωτική διαφορά ανάμεσα στο ΤΠΠΛ και σε οποιοδήποτε άλλο ελληνικό επιστημονικό και τεχνολογικό πάρκο έγκειται στο γεγονός ότι οι εγκατεστημένες στο Πάρκο επιχειρήσεις θεωρούν τις προοπτικές τους ως οργανικό μέρος ενός ολοκληρωμένου, κοινωνικοτεχνολογικού, επιχειρηματικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, ένα περιβάλλον που συνθέτεται όχι μόνο από τη διαδραστική μεταφορά της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας, τον επιχειρηματικό ανταγωνισμό και τη συμπεριφορά μεγιστοποίησης του κέρδους, αλλά, επίσης, από τις κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες και δομές που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες στην αναδυόμενη νέα οικονομία της γνώσης».
Με χώρους που φιλοξενούν Πολιτιστικές εκδηλώσεις, δίνει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να «ταξιδέψει» στο χρόνο και να γίνει και ο ίδιος φορέας διάσωσης της ιστορικής μνήμης με το να προσεγγίσει τον τόπο που γράφτηκε ένα σημαντικό μέρος της μεταλλευτικής, αλλά και συνδικαλιστικής ιστορίας της χώρας μας.
Xαρακτηριστική της σημασίας της επίσκεψης στο ΤΠΠΛ είναι η δήλωση που έκανε στο www.ertnews.gr ο Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Αντιπρόεδρος της ΕΑΔΙΠ-ΕΜΠ κ. Δημήτρης Καλιαμπάκος:
«Στα 250 στρέμματα του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου (ΤΠΠΛ), τα μάτια του επισκέπτη –πολύ συχνά και ο φωτογραφικός φακός των επαγγελματιών– βρίσκουν άπειρα πράγματα που εκπλήσσουν για την αισθητική τους δύναμη και ομορφιά. Κι όμως, τίποτε από όλα αυτά δεν έγινε για τον σκοπό αυτό. Όλα, ακόμη και η κάθε λεπτομέρεια, εξυπηρετούσε ένα τεχνολογικό-παραγωγικό σκοπό. Όλα, ακόμη και αυτά που μοιάζουν σήμερα μεγαλεπήβολα, μνημειακά, είναι κατασκευασμένα με τη λιτότητα του απολύτως απαραίτητου για κάποιο τεχνικό σκοπό.
Από τη σκοπιά αυτή, το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου περιέχει "εικονογραφημένη" όλη την ιστορία των τεσσάρων επιστημονικών επαναστάσεων. Της πρώτης και δεύτερης, των οποίων υπήρξε χώρος πρωτοποριακής εφαρμογής, της τρίτης που έσπρωξε στο περιθώριο την κραταιά για πάνω από 100 χρόνια Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου και της τέταρτης που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, στις εγκαταστημένες δραστηριότητες που αναβιώνουν τον χώρο. Στον ίδιο χώρο, επίσης, υπάρχουν στοές όπου ο επισκέπτης μπορεί να ακουμπήσει το χέρι του εκεί που οι σκλάβοι μεταλλωρύχοι άφηναν το λυχνάρι τους, 2500 χρόνια πριν. Υπό το πρίσμα αυτό, το υπό κατασκευή Μουσείο Μεταλλείας-Μεταλλουργίας και τα λειτουργούντα Βιοτεχνικό Βιομηχανικό Εκπαιδευτικό Μουσείο και Κέντρο Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία βρίσκουν ιδανικό πεδίο δραστηριοτήτων στο ΤΠΠΛ.
Από την άλλη πλευρά, μια επίσκεψη στο ΤΠΠΛ δίνει εξαιρετικές αφορμές για να αμφισβητηθούν και άλλα στερεότυπα, όπως για παράδειγμα ότι ο χώρος της παραγωγής δεν σχετίζεται με τον χώρο της τέχνης. Απεναντίας, η τεχνολογική εξέλιξη, ο κόσμος της εργασίας γενικότερα, παράγει τέχνη και πολιτισμό πράγμα που αντανακλάται και στον τίτλο του Πάρκου. Ακόμη περισσότερο, για μας ο τεχνολογικός τρόπος σκέψης –σύμφυτος με τα χαρακτηριστικά μας, μιας που το ΤΠΠΛ γεννήθηκε και είναι τμήμα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου– κινδυνεύει συχνά να εκτραπεί σε ένα επικίνδυνο τεχνοκρατισμό, αν δεν αναπτύσσεται παράλληλα, ως έρμα και πυξίδα, η τέχνη που βάζει τον άνθρωπο και μια νέα ισορροπία του με τη φύση στο κέντρο ενδιαφέροντος. Έτσι το ΤΠΠΛ αποτελεί ταυτόχρονα ένα ισχυρό πολιτιστικό κέντρο, που φιλοξενεί ετησίως δεκάδες πολιτιστικές δράσεις ενώ αναπτύσσει και τη δική του πολιτιστική ταυτότητα στη διεπιφάνεια Τεχνολογίας και Πολιτισμού.
Το ΤΠΠΛ είναι ένα πείραμα πολλών διαστάσεων: παραγωγικής αναβίωσης βιομηχανικών μνημείων, συμβίωσης τέχνης και παραγωγής, γεφύρωσης της έρευνας με την παραγωγή, περιφερειακής ανάπτυξης, τεχνολογικής πρωτοπορίας με ανθρωποκεντρική στόχευση, ιστορικής μνήμης χωρίς "μουσειοποίηση" και άλλα πολλά. Αλλά, πάνω απ’ όλα, έχει τον δικό του μοναδικό τρόπο να ανοίγει «διάλογο» με τον επισκέπτη, για πλευρές ακόμη πιο πέρα από αυτές που αναφέρθηκαν. Ένα διάλογο που συνήθως μένει ανοικτός μέχρι την επόμενη επίσκεψη».
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου
Έρευνα: Νάσος Μπράτσος
Σχετικά θέματα
Αθλητισμός στο Λαύριο του Μεσοπολέμου (Β’ μέρος)
Λαύριο: Η πόλη που συναντήθηκαν τα σταυροδρόμια της ιστορίας (Β’ μέρος)
Λαύριο: H πόλη που συναντήθηκαν τα σταυροδρόμια της ιστορίας (Α’ μέρος)