Ηλίας Γιαννίρης, αντιπρόεδρος της Εταιρείας Ικαριακών Μελετών
Το βιβλίο αυτό είναι πολύ σημαντικό για την τοπική ιστορία, αλλά και για την ιστορία της χώρας μας, γιατί αναδεικνύει, μέσα από συνεντεύξεις, μαρτυρίες και στοιχεία, την προσφυγιά των αιγαιοπελαγιτών για επιβίωση στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια σχετικά άγνωστη σελίδα της ιστορίας μας.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλά δομημένο και με πολύ καλή αξιοποίηση των συνεντεύξεων. Είναι χωρισμένο σε ενότητες και κάνει την ανάγνωση πιο ενδιαφέρουσα. Ο αναγνώστης αποκτά σαφή εικόνα για τον τρόπο διαφυγής τους μέσω θαλάσσης για την Τουρκία, την περιπλάνησή τους στην Τουρκία, τη Συρία, το Λίβανο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, κλπ., για τις συνθήκες ζωής τους στην προσφυγιά, για τους τρόπους υποδοχής τους σε άλλες χώρες, την οργάνωση της πολύχρονης ζωής τους στην προσφυγιά και τέλος την κοπιαστική διαδικασία επιστροφής στα νησιά τους.
Με το βιβλίο αυτό αποκτά μεγάλη αξία ο κλάδος της προφορικής ιστορίας, γιατί μπορεί να καλύψει περιστάσεις που η επίσημη ιστορία δεν μπορεί να καλύψει. Ότι υλικό υπάρχει πρέπει να συγκεντρωθεί, και απευθύνω πρόσκληση σε όσους έχουν ηχογραφήσεις ή βιντεοσκοπήσεις να τις παραδώσουν στο Ιστορικό Αρχείο Ικαρίας, στον Άγιο Κήρυκο, όπου επιτελεί εξαιρετική δουλειά η υπεύθυνη Αγγελική Κονταξοπούλου.
Με αφορμή το βιβλίο αυτό εμφανίζονται νέα ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες και ο συγγραφέας κάνει διαρκή εμπλουτισμό των μαρτυριών, προσβλέποντας σε μια νέα εμπλουτισμένη έκδοση.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στον 20ο αιώνα έχουν ξαναγίνει τέτοιες προσφυγικές μετακινήσεις. Μόνο μέσα στον 20ο αιώνα οι Έλληνες βρέθηκαν πρόσφυγες προς την Ανατολή και με μαζικό χαρακτήρα τουλάχιστον τρείς φορές:
• Μετά τον Ελληνο-Τουρκικό Πολέμο (1919-1922) και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923, περίπου 17.000 Έλληνες ξέφυγαν από τη Μικρασιατική Καταστροφή διαφεύγοντας σε διάφορες πόλεις της Συρίας
• Το 1939 όταν το Σαντζάκιο της Αλεξανδρέττας προσαρτήθηκε από την Τουρκία, περίπου 12.000 Έλληνες κατέφυγαν στη Δαμασκό και το Χαλέπι και εντάχθηκαν στις υπάρχουσες Ελληνικές κοινότητες.
• Περίπου 30.000 Έλληνες, κυρίως νησιώτες, στην προσπάθειά του να διαφύγουν τη Ναζιστική Κατοχή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, περίπτωση την οποία πραγματεύεται αυτό το βιβλίο.
Οι αριθμοί αυτοί είναι συγκρίσιμοι με τον αριθμό προσφύγων από τη Συρία και γενικά την Ανατολή που υπάρχουν σήμερα στη χώρα μας.
Ας επισημάνουμε τρία αξιοπρόσεκτα στοιχεία και να διατυπώσουμε μια πρόταση:
1. Στην Ικαρία υπό διαμόρφωση βρίσκεται ένα Μνημείο των προσφύγων στο λιμανάκι της Αγίας Κυριακής, κάτω από το αεροδρόμιο. Πρόκειται για μια προσφυγική βάρκα που έφτασε στην Ικαρία και μια άλλη που βλέπει προς τη μικρασιατική ακτή, συμβολίζοντας τη φυγή των Ικαρίων στο 2ο ΠΠ. Οι βάρκες έχουν τοποθετηθεί στα δυο άκρα του μικρού λιμανιού, και την πρωτοβουλία πήρε η Εταιρεία Ικαριακών Μελετών. Το μνημείο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, έχουν τοποθετηθεί μαρμάρινες πλάκες και στο μέλλον θα γίνουν και τα εγκαίνια.
2. Ο συγγραφέας Νάσος Μπράτσος, ερευνώντας την ελληνική προσφυγιά στην Τουρκία- Μέση Ανατολή τον καιρό του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ανακάλυψε ένα βραβευμένο τουρκικό ντοκιμαντέρ του 2008 που αναφέρεται στους Έλληνες πρόσφυγες στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής. Είναι το
ΑSYA MINOR yeniden: Η τουρκική ματιά στην ελληνική προσφυγιά του Β' Παγκοσμίου πολέμου, του Τούρκου σκηνοθέτη Tahsin Isbilen και υπάρχει με ελληνικούς υπότιτλους. Σας παροτρύνουμε να το δείτε, γιατί υπάρχουν δυνάμεις και από τις δυο πλευρές του Αιγαίου που ονειρεύονται τη φιλία των λαών.
3. Οι Καριώτες έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής, όχι μόνο γιατί απετέλεσαν τον κύριο όγκο προσφύγων που ταυτόχρονα αυτοοργανώθηκαν γρήγορα, έστησαν δίκτυα αλληλεγγύης και σχολεία, αλλά και γιατί πρωτοστάτησαν στην αντιφασιστική στρατιωτική οργάνωση – ΑΣΟ, με πρωτεργάτες πρόσφυγες που είχαν ενταχθεί στο στρατό μετά τη διαφυγή τους. Εκ των κορυφαίων ηγετικών στελεχών ήταν ο Ικαριώτης κομμουνιστής και πρόσφυγας πολέμου Γιάννης Σαλλάς, από το Φραντάτο.
Ακολουθεί η πρόταση: Το Καραβόσταμο, που είχε τους περισσότερους νεκρούς από πείνα στα χρόνια της κατοχής, να ενταχθεί στα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας. Θα είναι το πρώτο στο νησιωτικό χώρο, μετά την Κρήτη. Θα πρέπει να συνταχθεί και υποβληθεί φάκελος στην αρμόδια επιτροπή. Σε αυτή την κατεύθυνση θα βοηθήσουν όχι μόνο οι προφορικές μαρτυρίες αλλά και πρόσφατες μελέτες όπως αυτή του ερευνητή Γιώγου.
Τελειώνω με δυο επιπλέον στοιχεία που δείχνουν την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο.
1. Ημέρες αντίστασης ανά χώρα: Ελλάδα 219 ημέρες, με δεύτερη τη Νορβηγία (61 ημέρες), τρίτη τη Γαλλία (43 ημέρες) και τέταρτη την Πολωνία (30).
2. Απώλειες κατ αναλογία πλυθησμού: Ελλάδα 10%, Σοβ. Ένωση 2,8%, Ολλανδία 2,2%, Γαλλία 2%, Πολωνία 1,8%
Αν σκεφτεί κανείς ότι στην Ελλάδα υπήρχε φασιστικό καθεστώς (Μεταξά), τότε τα μεγέθη της Εθνικής ομοψυχίας, παίρνουν άλλες διαστάσεις.
Σε αυτές τις ιστορικές συνθήκες εγγράφεται και το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα.
Ας είναι καλοτάξιδο.