«Τσάλαχα» είναι ο τίτλος μίας συλλογής από διηγήματα του Γιάννη Νικολαΐδη, σε έκδοση του 1983. Σε ένα από αυτά ο συγγραφέας παρουσιάζει το προσφυγικό ταξίδι που έκανε ο ίδιος και η οικογένειά του από την Ικαρία προς την Τουρκία, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο τίτλος του κεφαλαίου είναι «Ταξίδι στην Τουρκιά» και με δεδομένο ότι το βιβλίο είναι δυσεύρετο, σας παρουσιάζουμε περιληπτικά το περιεχόμενο του συγκεκριμένου κεφαλαίου, που εντάξαμε στο αφιέρωμά μας – έρευνα για την προσφυγιά των Ελλήνων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ιούνης
μήνας του 1942 και ο Γιάννης Νικολαΐδης, μαζί με άλλα μέλη της
οικογένειάς του, είχε ξεκινήσει το προσφυγικό ταξίδι από το Γιαλισκάρι
της Ικαρίας για να βρεθεί στα τουρκικά παράλια. Πέντε αδέρφια και η μάνα – ο πατέρας δεν ζούσε – μαζί με έναν ακόμα, μπήκαν στη βάρκα για το ταξίδι της προσφυγιάς. Αντί για βάρκα, ταξίδεψε όπως αναφέρει ο ίδιος, με κάτι που έμοιαζε με σκάφη της μπουγάδας, με βαρκάρη το Νικολάκη Καστανιά. Η αμοιβή στο βαρκάρη ήταν μία ραφτομηχανή και η Χιόνα, η τελευταία κατσίκα που είχε απομείνει στην οικογένεια. Στη διάρκεια του ταξιδιού έγραψε ένα γράμμα που έστειλε αργότερα στην καλομάνα του Μαριγώ Νικολαΐδη. «Καταδιωγμένοι από το φασισμό, πηγαίναμε ικέτες στον προαιώνιο “εχθρό” της φυλής μας», έγραφε και αναφέρει ότι μαζί τους ήταν και ένας ηλικιωμένος που είχε ξαναπάει στα μέρη αυτά και ήξερε την τουρκική γλώσσα, ήταν ο Κωνσταντής Πλάκας από το Καρκινάγρι. Μάλιστα όταν έφτασαν στην Τουρκία, πληροφορήθηκαν και τη δολοφονία από Τούρκους, επτά Ικαριωτών από την περιοχή των Ραχών και ο φόβος τους μεγάλωσε καθώς οδοιπορούσαν στο άγνωστο.
Κάποια στιγμή συνάντησαν ένα Τούρκο που τους πήγε στο αγροτόσπιτό του, εκεί βρίσκονταν και η πολυμελής οικογένειά του και τους έδωσαν μούρα να φάνε. Το γεγονός είχε θετικό αντίκτυπο στην ψυχολογία των προσφύγων, αφού η πρώτη τους επαφή με Τούρκους δεν είχε το στοιχείο της επιθετικότητας από την πλευρά τους.
Στην επόμενη συνάντησή τους με Τούρκους, αυτοί τους είπαν να τους δώσουν σαν αμοιβή τα ρούχα που κουβαλούσαν για να τους υποδείξουν ασφαλείς διαδρομές, ώστε να μη ληστευθούν και δολοφονηθούν από κακοποιά στοιχεία.
Κάποτε βρέθηκαν σε ένα τουρκικό χωριό, όπου από την πιτσιρικαρία πετροβολήθηκαν αγρίως, αλλά οι ενήλικοι τους πήγαν στη χωροφυλακή, όπου τους έκαναν ανάκριση στα ελληνικά, αφού ο διοικητής ήξερε καλά τη γλώσσα, είχε καταγωγή από τη Θράκη και τους έδωσαν τσιγάρα.
Μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην πόλη που ο συγγραφέας αναφέρει με το όνομα «Τα Λίζα» (πιθανόν τα Αλάτσατα), όπου συνάντησαν Ικαριώτες, Μυτιληνιούς, Σαμιώτες και Χιώτες, όπου ο συγγραφέας σχολιάζει «χωρίς κανένα πρόβλημα με το ντόπιο πληθυσμό, χωρίς να βαραίνει τις σχέσεις τους καμιά σκιά από τις παλιές εποχές. Φιλόξενοι οι Τούρκοι, μοιάζουν σε αυτό πολύ με τους Έλληνες και αυτό βοήθησε πάρα πολύ όσους έτυχε να περάσουν από την Τουρκιά εκείνα τα χρόνια».
Ακολούθως μεταφέρθηκαν στον Τσεσμέ, όπου διαπίστωσαν ότι ζούσαν πολλοί τουρκοκρητικοί. Από εκεί όσοι δεν στρατολογήθηκαν στις συμμαχικές ένοπλες δυνάμεις, κυρίως γυναικόπεδα, μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα προσφύγων στο Χαλέπι, στις πηγές του Μωυσή, στο Βελγικό Κονγκό – σημερινό Ζαΐρ στην Κεντρική Αφρική.
Η ομάδα των προσφύγων έμεινε εφτά μήνες στον Τσεσμέ, ο Καστανιάς έφυγε σαν λαθρεπιβάτης με ένα καΐκι για την Κύπρο, ενώ ο ηλικιωμένος Κώστας Πλάκας απεβίωσε στον Τσεσμέ. «Ο μεγάλος μου αδελφός», γράφει ο Γ. Νικολαΐδης σκοτώθηκε στο βομβαρδισμό του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα», που το βομβάρδισαν οι Γερμανοί στη Λέρο.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά του στο προσφυγικό ταξίδι ο συγγραφέας, σχολιάζει τα αστέρια που έβλεπε στον ουρανό της Τουρκίας, όταν πια είχε εξασφαλιστεί η επιβίωσή τους και γράφει: «Και αυτό ήταν το πιο σπουδαίο εκείνο το βράδυ και όλα τα υπόλοιπα βράδια που ζήσαμε στην Τουρκιά και αργότερα τη Μέση Ανατολή και στην Αφρική. Είναι τούτο δα που μας δένει αδελφικά με όλους τους λαούς που κατοικούν πάνω στη γη. Τα ίδια αστέρια να βλέπεις, όπου και αν πας, όπου και αν νυχτοπερπατήσεις, όπου και να βρεθείς».
Ευχαριστούμε τον Αργύρη Πολίτη για την παραχώρηση του δυσεύρετου βιβλίου, από το οποίο είναι και οι φωτο.
To αφιέρωμα συνεχίζεται:
13 Ιανουαρίου 2017: Τριαντάφυλλος Φωκιανός: Το μικρό προσφυγόπουλο που έγινε σηματωρός στα αντιτορπιλικά
14 Ιανουαρίου 2017: Καστελλόριζο: Ο δρόμος της προσφυγιάς και η τραγωδία της επιστροφής
15 Ιανουαρίου 2017: O Καστελλοριζιός πρόσφυγας και διασωθείς ναυαγός Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης μιλάει στο ert.gr
16 Ιανουαρίου 2017: Λιοντάρια και αφρικανικές σταφίδες: Τα ευτράπελα της ελληνικής προσφυγιάς του Β’ Παγκ. Πολέμου
Επιμέλεια αφιερώματος: Νάσος Μπράτσος
05/01/2017 Θαλάσσιοι δρόμοι της ελληνικής προσφυγιάς στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (β’ μέρος – Nότιο Αιγαίο)
06/01/2017 Το προσφυγικό ταξίδι των Νισύριων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
07/01/2017 Πρόσφυγας πολέμου από τη Νίσυρο – Μαχητής στη Μ. Ανατολή: Η ιστορία του Ν. Κωσταρά
08/01/2017 Η ιστορία του Κ. Μαντουδάκη: Πρόσφυγας πολέμου από τη Νίσυρο στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
09/01/2017 Τήλος: Το νησί της διαχρονικής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες
10/01/2017 «Τα σύρματα» και η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση στη Μέση Ανατολή
11/01/2017 Κάλυμνος: Η προσφυγιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγός αλληλεγγύης στο σήμερα
