Του Νάσου Μπράτσου
Δεν είναι η πρώτη φορά που γράφω για το θέμα αυτό, αλλά είναι η πρώτη που γίνεται για την ΕΡΤ. Πάντα όταν το προσφυγικό θέμα βρίσκεται σε έξαρση θεωρώ αναγκαίο να μην ξεχνάμε την ιστορία μας και αυτά που πέρασαν σε άλλες εποχές οι πρόγονοί μας.
Πάμε αρκετές δεκαετίες πίσω στην κατοχική Ελλάδα. Τότε για να γλιτώσουν από τον κατακτητή, αλλά και για να πολεμήσουν στη Μέση Ανατολή (όσοι δεν φυλακίστηκαν από τους Εγγλέζους), αρκετοί Έλληνες, οικογένειες ολόκληρες – μεταξύ αυτών και του γράφοντος – πέρασαν από τα νησιά του ακριτικά Αιγαίου, όπου κατοικούσαν (Σάμος, Ικαρία, Χίος, Λέσβος, κλπ), με βάρκες στα Μικρασιατικά παράλια.
Χειμώνα και με κουπιά, γιατί καύσιμα δεν είχαν και αν είχαν μπορεί να γίνονταν αντιληπτοί από τους κατακτητές και χειμώνα γιατί η νύχτα κρατάει περισσότερο και με τις ανάλογες βέβαια καιρικές συνθήκες.
Όπως στις μέρες μας κάνουν κάποιοι άλλοι που τους «ψαρεύει» το λιμενικό στο Αιγαίο, όταν προλαβαίνει, γιατί για πολλούς έχει γίνει ο υγρός τους τάφος.
Γυρνάμε πάλι στα παλιά τα χρόνια και στα «δικά μας», όταν οι Έλληνες πρόσφυγες έφτασαν στις τουρκικές ακτές ήταν «παράτυποι», αφού δεν είχε πιστοποιηθεί ακόμα η προέλευσή τους και ο λόγος του φευγιού τους. Κάποιοι μπορεί να τους έλεγαν και «λαθραίους».
Όχι δεν είχαν την τύχη να πέσουν όλοι στα χέρια των αρχών, ή «καλών ανθρώπων». Άλλοι δολοφονήθηκαν και ληστεύτηκαν, άλλοι κακοποιήθηκαν και άλλοι – οι τυχεροί – μπόρεσαν να φτάσουν αλώβητοι ή έστω με λιγότερες κακουχίες στον Ερυθρό Σταυρό και ακολούθως να βρεθούν πρόσφυγες, στο Λίβανο οι πιο πολλοί.
Αν τότε υπήρχε facebook θα βλέπαμε τις ίδιες φωτογραφίες που σήμερα βλέπουμε στην Κω, στη Λέρο, στην Κάλυμνο. Τουλάχιστον αυτή την αίσθηση έχω όταν συγκρίνω τις παλιές ασπρόμαυρες του αρχείου μου με τις σημερινές.
Η μια φωτο είναι από τη Βηρυτό του Λιβάνου στις 4 Μάη 1943 και πρόκειται για μέλη της οικογενείας του γράφοντος. Κωπηλάτες, «παράτυποι» και «λαθραίοι», μέχρι να πάρουν το χαρτί του πρόσφυγα.
Άλλους, ο συνδυασμός της μεγάλης ηλικίας και της επιβαρυμένης υγείας, δεν τους άφησε να ολοκληρώσουν το ταξίδι και θάφτηκαν στα μικρασιατικά παράλια. Στη δεύτερη φωτο ένα ντοκουμέντο, ο χειρόγραφος χάρτης του τάφου του παππού μου στον Τσεσμέ της Τουρκίας, όπου και απεβίωσε μετά από 17 ώρες κωπηλασίας, μέχρι να φτάσει η βάρκα στις τουρκικές ακτές.
Ένα αντίστοιχο σχόλιο με τα φωτογραφικά υλικά, είχα κάνει τον Αύγουστο του 2006 στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», με αφορμή τον πόλεμο εκείνης της περιόδου στο Λίβανο.
Σήμερα ήταν η σειρά της Συρίας, αλλά και η δικιά μας, για να μην ξεχνάμε ότι κάποτε κάναμε την ίδια θαλάσσια διαδρομή, κάτω από τους ίδιους όρους, κυνηγημένοι από τον πόλεμο και την πείνα, με μια μόνο διαφορά – την ανάποδη φορά στην κατεύθυνση.
Συνεπώς, η προσέγγισή μας σε τέτοια ζητήματα του σήμερα, εκτός από την ανθρώπινη αλληλεγγύη, πρέπει να γίνεται και με την ιστορική γνώση, ώστε αυτά που πάθαμε και ό,τι καλό αντιμετώπισαν από αλληλεγγύη οι πρόγονοί μας, να τα ανταποδώσουμε, αλλιώς θα θρέψουμε το θεριό που τότε είχε οδηγήσει στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Και αυτή τη φορά δεν θα υπάρχει και το άλλοθι ότι δεν ξέραμε…