Νάσος Μπράτσος: Λεκέδες από Μελάνι

Σάββατο 30 Ιουνίου 2012

Λεκέδες από Μελάνι

Κοινοτοπία 1η

Οι εκδόσεις Μελάνι αναθέτουν σε συνάδελφο τη μετάφραση ενός βιβλίου, αφού πρώτα έχουν εγκρίνει δείγμα της δουλειάς της, έχουν συμφωνήσει στην αμοιβή της και έχουν υπογράψει συμφωνητικό. Ύστερα από την παράδοση, ωστόσο, της μετάφρασης, ανακαλύπτονται «λάθη» και «αστοχίες» (πράγμα εξαιρετικά σπάνιο, αλλόκοτο και εξωφρενικό στη δουλειά μας…) και ζητείται από τη μεταφράστρια να διορθώσει η ίδια τη μετάφρασή της, να κάνει δηλαδή αμισθί τη δουλειά που ο εκδότης όφειλε να αναθέσει σε επαγγελματία επιμελητή. Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Εμείς, βέβαια, γνωρίζουμε καλά ότι οι εκδότες –που κατά τα άλλα κόπτονται για την ποιότητα των βιβλίων τους– θα ήθελαν να βρουν –ή μήπως να κατασκευάσουν;– τον ιδανικό τύπο εργαζομένου, τον άνθρωπο που θα κάνει όλες τις δουλειές στην τιμή μίας: μεταφραστής, επιμελητής, διορθωτής, ακόμα και σελιδοποιός και τυπογράφος. Ίσως και πωλητής, μεταφορέας και αποθηκάριος – ένα πολυεργαλείο οικονομικό και χρήσιμο, και κυρίως βουβό, ως οφείλουν όλα τα εργαλεία

Κοινοτοπία 2η

Επί ενάμιση χρόνο, η εκδότρια, μολονότι έχει στα χέρια της τη μετάφραση, όχι μόνο δεν προχωρά στην έκδοση του βιβλίου, αλλά δεν φροντίζει καν να αρχίσει, έστω, να καταβάλλει την αμοιβή της μεταφράστριας για τη δουλειά της (ήτοι, το δυσθεώρητο ποσό των 120 ευρώ ανά 16σέλιδο του εξαιρετικά πυκνογραμμένου πρωτοτύπου, μόνο για τη μετάφραση φυσικά: η επιμέλεια θεωρείται αφιλοκερδής προσφορά της εργαζόμενης προς το πεφωτισμένο αφεντικό), παρόλο που η συνάδελφος ήταν όλο αυτό το διάστημα διαρκώς διαθέσιμη. Όταν τελικά ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών παρεμβαίνει υπέρ της συναδέλφου, απαιτώντας την άμεση εξόφλησή της, η εκδότρια δηλώνει ότι είναι λογικό να μην μπορεί να πληρώσει τα συμφωνημένα, επικαλούμενη, μεταξύ διαφόρων πρωτοτυπιών (βλ. παρακάτω), και τα καθιερωμένα: την κατάσταση της αγοράς, τις οικονομικές δυσχέρειες της ίδιας, την πτώση των πωλήσεων, ακόμα και… τη δεινή θέση της χώρας. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι για τους εκδότες, οι μεταφραστές και οι επιμελητές, όλως ιδιαιτέρως όταν έρχεται η ώρα να πληρωθούν, βαφτίζονται «συνεργάτες» που «οφείλουν» να επωμιστούν τις ζημιές των επιχειρήσεων, ου μην και της ίδιας της χώρας – να μοιραστούν τη χασούρα δηλαδή, ενώ ποτέ δεν μοιράζονται τα κέρδη.

Μέσα σε όλα αυτά τα τετριμμένα, ωστόσο, εμφανίζονται και ορισμένες λαμπρές πρωτοτυπίες:

Πρωτοτυπία 1η

Ήδη πριν από την παρέμβαση του ΣΜΕΔ στην υπόθεση, η εκδότρια έχει προλάβει να ανακοινώσει στην ιστοσελίδα των εκδόσεων ότι το βιβλίο θα εκδοθεί σε μετάφραση… της ίδιας (!), και ενώ το συμφωνητικό με τη συνάδελφο παραμένει σε ισχύ και η μετάφραση είναι έτοιμη εδώ και ενάμιση χρόνο. Η συνάδελφος διαμαρτύρεται και η εκδότρια σπεύδει να αποσύρει την επίμαχη ανάρτηση. Μια ελπιδοφόρα αρχή για την ακόμα πιο ευρηματική συνέχεια:

Πρωτοτυπία 2η

Μετά από απανωτές συναντήσεις, συζητήσεις και διενέξεις, η εκδότρια αρνείται οριστικά να εξοφλήσει τη συνάδελφο, ισχυριζόμενη ότι η μετάφραση είναι «κακή» και χρειάζεται «πολλή επιμέλεια», για την οποία «λεφτά δεν υπάρχουν». Φέσι δηλαδή, και μάλιστα με φούντα ποιότητας. Όχι μόνο ο μεταφραστής πρέπει να είναι και επιμελητής της δουλειάς του, αλλά, αν δεν θέλει ο εκδότης, μπορεί και να μην πληρωθεί γι’ αυτή. Το αν ένας εργαζόμενος θα πληρωθεί για την εργασία που έχει ήδη κάνει, σε αυτούς τους ζοφερούς καιρούς της βίαιης καταστρατήγησης κάθε είδους δικαιωμάτων, εξαρτάται αποκλειστικά από τις διαθέσεις του εργοδότη. Καθένας όμως καταλαβαίνει τα προφανή: το πότε μια μετάφραση παύει να είναι καλή ή ικανοποιητική και γίνεται «κακή» και «απαράδεκτη» εξαρτάται αποκλειστικά από το αν ο εκδότης θέλει να πληρώσει ή όχι. «Λάθη» μπορούν να «ανακαλυφθούν» σε οποιαδήποτε μετάφραση, και δεν είναι παρά προσχήματα για να κερδοσκοπούν οι εκδότες εις βάρος μας.

Πρωτοτυπία 3η (και φαρμακερή)

Η εκδότρια, σε μια πρωτοφανή κίνηση, έχει το θράσος να στείλει εξώδικο στη συνάδελφο ζητώντας της αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη, λόγω της μη έκδοσης του βιβλίου και της απώλειας του δικαιώματος έκδοσής του που της έχει παραχωρηθεί από τον ξένο εκδότη. Πρόκειται για ανήκουστη απαίτηση. Μια εκδοτική επιχείρηση ζητάει αποζημίωση από φεσωμένη μεταφράστρια για τη μη έκδοση ενός βιβλίου, για την οποία η αποκλειστική ευθύνη βαραίνει την ίδια την επιχείρηση. Για τη «διαφεύγουσα» –επί ενάμιση χρόνο– αμοιβή της συναδέλφου ούτε λόγος. Ούτε και για όλα τα τεχνάσματα στα οποία καταφεύγει η εκδότρια για να μην πράξει το αυτονόητο: να καταβάλει στο ακέραιο την αμοιβή της συναδέλφου για τη μετάφραση.

Τα μηνύματα είναι πλέον σαφή: Πρώτον, κάθε εκδότης μπορεί να φεσώνει κατά βούληση μεταφραστές και επιμελητές με πρόσχημα την «κακή ποιότητα» της δουλειάς τους. Δεύτερον, κάθε συνάδελφος που διεκδικεί την αμοιβή του κινδυνεύει να βρεθεί στα δικαστήρια. Τρίτον, κάθε εργαζόμενος που κάνει μια δουλειά όχι μόνο δεν θα ξέρει αν θα πληρωθεί γι’ αυτήν, αλλά καλό είναι να εύχεται να μην πληρώσει κι από πάνω τον εργοδότη του.

Απέναντι σε αυτόν τον «πολιτισμό» της άμισθης εργασίας, των φεσιών και των εξωδίκων, τον πολιτισμό της εξαθλίωσής μας, εμείς απαντούμε με τον πολιτισμό της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας και της αξιοπρέπειας. Ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών θα συνεχίσει να αγωνίζεται μέχρι την πλήρη εξόφληση της συναδέλφου για την εργασία της, συνδράμοντάς την με κάθε συνδικαλιστικό και νομικό μέσο. Καμία απόπειρα εκφοβισμού δεν θα μείνει αναπάντητη, κανένας εκδότης δεν θα συνεχίσει να παριστάνει τον «κομιστή πολιτισμού» στην πλάτη των επαγγελματιών και των εργαζομένων που μοχθούν για να εξασφαλιστεί η παραγωγή και η ποιότητα των βιβλίων.